mavzu. Raqamli iqtisodiyot faniga kirish

Avtomobil sanoati. Avtomobil sanoati birinchilardan bo’lib robototexnika va raqamli avtomatizatsiyani joriy etdi. Ammo sanoat juda raqobatbardosh bo’lgani uchun, bu sohadagi eng so’nggi raqamli yangiliklarning aksariyati mijozlarga xizmat ko’rsatish va saqlash bilan bog’liq. Shaxsiylashtirish imkoniyatlari va haydovchilar interfeysi ilovalari haydovchilar uchun xavfsizlik va qulaylikni ta’minlaydi va kompaniyalarga mahsulotni aniq ishlab chiqish, samarali marketing va mijozlar bilan optimal muloqot qilish uchun qimmatli ma’lumotlarni taqdim etadi.
2018 tomonidan 89% dan ortiq rahbarlar o’z korxonalarida birinchi navbatda raqamli texnologiyalarga yo’naltirilgan biznes siyosatini amalga oshirdilar. 2020 boshidaularning soni yanada oshdi. Shunga qaramay, raqamli transformatsiyaning ko’plab loyihalari to’xtab qolganini ta’kidlash kerak. Bunga sabab esa kerakli strategiya vaqtida tanlanmaganligi hisoblanadi.
Iqtisodiyotning ko’plab sohalarida turli kompaniyalar raqamli transformatsiyadan muvaffaqiyatli foydalanib kelmoqdalar. Ularga quyidagi kompaniyalarni misol sifatida keltirish mumkin:
Missguided. Moda brendi barcha ta’minot zanjiri va moliyaviy menejmentini raqamlashtirdi, bu unga biznesning barcha sohalarida operatsiyalarni tartibga solish imkonini berdi.
Delivery Hero. Dunyoning eng yirik oziq-ovqat buyurtma tarmoqlaridan biri butun dunyodagi restoran hamkorlari bilan birgalikda mijozlar buyurtmalari bo’yicha to’lov siklining davomiyligini bir necha kundan bir necha soatgacha kamaytirish uchun ish olib bormoqda.
Bank sohasida raqamli transformatsiyalar
Bank sohasida raqamli transformatsiyaning tarqalishi asosan 2007-2008 yillarda moliyaviy inqirozning oqibatlari bilan bog’liq. Bank sektorini offshor mijozlardan tozalash, banklarni qayta tashkil etish, shuningdek, transchegaraviy moliyaviy aloqalarnicheklash yo’li bilan tartibga solish, moliyaviy xizmatlar bozorida raqobatni kuchaytirish kabi imkoniyatlarni berdi. Banklarni raqamlashtirishning muhim omili - moliyaviy tovarlar va xizmatlarning o’zgarishi, banklarga bo’lgan ishonchning kamayishi, vaqtni tejash va zarur protseduralarni soddalashtirish hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda innovatsion rivojlanish banklar faoliyatining samaradorligining asosi hisoblanadi. Bank sektorini raqamli o’zgartirish jarayoni tashkilotning ichki jarayonlarini o’zgartirish va faoliyatni amalga oshirish, taqdim etilayotgan mahsulot va xizmatlarni raqamlashtirish, mijozlar bilan ishlash yondashuvini o’zgartirish, shuningdek, mahsulot va xizmatlarga innovatsiyalarni joriy etishni o’z ichiga oladi.
Natijada banklarning raqamli transformatsiyasi eski mijozlarni ushlab turish va yangi mijozlarni jalb qilish, operatsion xarajatlarni kamaytirish, mijozlar uchun bankningjozibadorligini oshirish orqali raqobatbardoshlikning o’sishi hisoblanadi. Bank sektorini raqamlashtirish orqali mijozlar bank xizmatlariga 24 soat davomida kirish, vaqtni tejash, shuningdek, banklarning xarajatlarini kamaytirish uchun individual bank mahsulotlarining narxini pasaytirish imkonini beradi.
Bank sektorining raqamli transformatsiyasi avtomatlashtirish darajasini oshirish, operatsiyalarni bajarish vaqtini qisqartirish, mijozlar va xodimlar bilan hamkorlikni takomillashtirish orqali samaradorlikni oshirish, shuningdek, tovarlar va xizmatlar sifatini yaxshilash, mijozlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshirish kabi ta’sirlarni keltirib chiqaradi.
Raqamli banklarning afzalligi, shuningdek, tranzaktsiyalar tezligi va operatsiyalar xavfsizligini oshirish, ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarga integratsiya qilishdir, bu esaulardan foydalanish qulayligini oshiradi.
McKinsey tadqiqotiga ko’ra, FinTech sektorini yanada kengaytirish bilan an’anaviy banklar bir nechta rivojlanish alternativlariga ega:

• 
  ko’rsatiladigan xizmatlar ro’yxatini kengaytirgan holda an’anaviy banklarni raqamli banklarga transformatsiya qilish;
  
• 
  boshqa kompaniyalar bilan sheriklik aloqalarini o’rnatishni nazardatutadigan "sherik bank" shakliga o’tish;
  
• 
  balansni boshqarish va tranzaktsiyalar kabi an’anaviy moliyaviy xizmatlarni ko’rsatishga e’tibor qaratish.
  

McKinsey ma’lumotlariga ko’ra, eng zaif joy an’anaviy depozitar va kredit xizmatlari sohasidir: 2025 yilga kelib banklar bu sohadan tushgan daromadning 40% dan 60% gacha yo’qotishi mumkin. Mobil to’lovlar sohasining zaif tomoni alohida ajralib turadi, ularning 35 foizini to’lash xizmatlari tufayli Apple yoki Google kabi gigantlar olishlari mumkin, bu esa do’konlarda xaridlarni oson va tez to’lash imkonini beradi.
Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, bank sektorini raqamlashtirish sharoitida an’anaviy banklar raqamli banklarga aylantirilishi kerak, bu esa moliyaviy mahsulotlar vaxizmatlarni taqdim
etadi. Ko’pincha, raqamli banklar mobil ilovalar, platformalar va saytlar orqali operatsion faoliyatni amalga oshiradilar.
Shunday qilib, raqamli transformatsiya bank sektoriga ko’plab imkoniyatlar va afzalliklar beradi. Shuni ta’kidlash kerakki, bank sohasini raqamlashtirish jarayoni ijobiyjihatlar bilan bir vaqtda yangi muammolar va qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi: banklarning barqarorligi va iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda ham moliyaviy, ham texnologik xavf-xatarlar muhim muammo bo’lib qolmoqda. Banklarning raqamli transformatsiyasidagi asosiy shartlardan biri kiber xavf, ya’ni elektron ma’lumotlarning maxfiyligini buzish, jumladan, mijozning shaxsiy ma’lumotlari, shuningdek, mijozlar hisoblarini buzish va o’g’irlash xavfi va umuman elektron operatsiyalarni amalga oshirishxavfi bilan bog’liq xavf hisoblanadi.
Potentsial xavflar sonining o’sishi yangi bozor ishtirokchilari va ilg’or texnologiyalarning paydo bo’lishi, huquqiy tartibga solishning murakkabligi va iste’molchilarning xatti-harakatlaridagi o’zgarishlar bilan bog’liq. Biroq, bu an’anaviy banklar kamroq xavfli ekanligini anglatmaydi, ularning xavf darajasi ham o’zgaradi va raqamli transformatsiyani amalga oshirmayotgan ayrim banklarning xavfi va umuman bank tizimining eskirishi xavfi orqali amalga oshiriladi.
Raqamli bank mahsulotlari va xizmatlari uchun jahon bozori ko’plab sub’yektlarbilan ifodalanadi. Asosiy raqamli banklar 2000 yildan beri Global Finance jurnali tomonidan chop etilgan miqdoriy omillar va sub’ektiv mezonlar asosida dunyoning eng yaxshi raqamli banklari reytingida taqdim etiladi.
Obyektiv kriteriyalar o’z ichiga quyidagi asosiy ko’rsatkichlarni oladi:

• 
  mijozlarni jalb qilish va xizmat ko’rsatish darajasi;
  
• 
  raqamli mijozlar sonining o’sishi;
  
• 
  raqamli mahsulotlar va xizmatlarning xilma-xilligi;
  
• 
  raqamli tashabbuslarni amalga oshirishning afzalliklari;
  
• 
  veb-sayt dizayni va faoliyati.
  

Subyektiv mezonlar tahlilchilar, bank maslahatchilari va xalqaro darajadagiboshqa soha mutaxassislarining fikri bilan ifodalanadi.
2020 yilda Citi amerika raqamli banki yana yetakchi bankka aylangan holda o’zining dunyodagi eng yaxshi raqamli bank degan o’rnini saqlab qoldi, bundan tashqari korporativ/institutsional raqamli banklar orasida yetakchi bankka aylandi.
Boshqa sanoat sohalarda raqamli ransformatsiya Sanoatda raqamli transformatsiya Jahon iqtisodiy forumi hisob-kitoblariga ko’ra, sanoatning raqamli transformatsiyasi
biznes va jamiyat uchun ulkan salohiyatga ega bo’lib, 2025 yilgacha bo’lgan davrda jahon iqtisodiyoti uchun qo’shimcha 30 trillion AQSh dollaridan ortiq daromad keltirishi mumkin. Raqamli iqtisodiyot 4 sanoat inqilobiga mos keladi, ko’pincha "sanoat 4.0"atamasi bilan belgilanadi. "Sanoat 4.0" tushunchasi raqamli texnologiyalar bilan chambarchas bog’liq.

Sanoat 4.0 texnologiyalari allaqachon butun dunyo sanoatini o’zgartirmoqda va kelajakda ularni global iqtisodiyotga keng miqyosda joriy etish o’tgan yillardagi sanoat inqiloblari bilan taqqoslaganda ishlab chiqarish va mehnat bozoriga ta’sir ko’rsatishi mumkin. McKinsey ishlab chiqarishda "Sanoat 4.0" texnologiyalarini joriy etish natijasida asosiy sakkizta bo’g’inlarni ajratadi:

Sanoat sohalarida raqamli transformatsiyalarni quyidagi sohalar asosida o’rganibchiqish mumkin:

Kiberfizik tizimlar
2006 yilda Xelen Gill "kiberfizik tizimlar" atamasini tabiiy ob’ektlar, sun’iy tizimlar va kontrollerlar majmuasiga nisbatan ishlatdi. Aynan shunday tizimlar yordamida sanoat ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishning eng muhim muammolari bog’liq hisoblanadi.