mavzu. Raqamli iqtisodiyot faniga kirish

Mavzu yuzasidan savollar.

1. 
   Raqamli iqtisodiyotga oʻtishda davlat siyosatining mohiyati vatransformatsiya bosqichlari deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish shart-sharoitlari: «on-linesystems» va boshqa tizimlarga chiqishgacha «gov.uz» YaIDXP elektron
   

platformasini yaratish qanday amalga oshirilmoqda?

3. 
   Raqamli iqtisodiyotni shakllantirishda davlatning oʻrni (qonuniy-huquqiy ta’minot, soliq tizimini tartibga solish, rag’batlantirish tizimi) qanday?
   
4. 
   «Yoʻl xaritasi» va chora-tadbirlar dasturi.
   
5. 
   Raqamli iqtisodiyotga oʻtishda institutsional muhitning oʻrni qanday?
   

10 – MAVZU. INNOVATSION FAOLIYATNI MOLIYALASHTIRISH



Reja

1. 
   Biznesda kraudsorsing va kraudfandingning nazariyasi
   
2. 
   Kompaniyalarni kapitallashuvida kraudsorsing va kraudfanding
   
3. 
   Kraudfanding platformalari
   

Tayanch iboralar: biznesni moliyalashtirish, kraudsoursing, kraudfanding, kapitallashuv, kraudfanding platformalar.
Kraudfanding (ingl. crowd fundings crowd – «olomon»; funding -«moliyalashtirish») kompaniyalar kapitallashuvini oshirish innovatsion texnologiyasi hisoblanadi. Kraudfanding texnologiyasi loyihani amalga oshirish uchun keng doiradagi odam (investor)larning mablag‘larini jalb qilishga asoslangan. Ularda qiziqish uyg‘otgan g‘oya mualliflarini qo‘llabquvvatlash uchun pul yoki boshqa manbalarni ixtiyoriy ravishda birlashtiradilar. Internet kommunikatsiyalari bunday kraudfandingni tashkil qilish uchun ideal maydon ekanligi isbotlandi. Kraudfandingning birinchi muvaffaqiyatli namunalari musiqa sanoatida bo‘lib, u еrda muxlislar sevimli qo‘shiqchilaridan yangi treklarni chiqarish uchun pul yig‘ishgan. Ushbu samarali texnologiya paydo bo‘lishi tufayli biznes nafaqat investitsiya loyihalariga pul mablag‘lari jalb qilish, balki ularni ilgari surish imkoniyatiga ham ega bo‘ldi.
Qoida tariqasida kraudfanding loyihasi uchun investitsiyalarning ma’lum bir tugash sanasi belgilanadi. Muallif yoki muassis shu vaqt ichida to‘plashi kerak bo‘lgan miqdordagi mablag‘ni ham ko‘rsatadi. Kraudfanding prinsipi - barcha pul oqimlarining shaffofligi. Investor (beker - qo‘llabquvvatlovchi) pullari qaerga va qancha miqdorda ketganligini tushunishi kerak. Buning evaziga u loyihaning kelajakdagi foydasining bir qismini yoki to‘liq kiritilgan mablag‘ni oladi. Ba’zi loyihalar hayr-ehsonlarni o‘z ichiga oladi.
Odatda startapni boshlash haqida gap ketganda kraudfanding ishlatiladi. Ushbu mablag‘ yig‘ish usuli xayriya, ma’rifiy, ekologik loyihalar va boshqa spektrdagi onlayn platformalar, masalan, onlayn ommaviy axborot vositalari uchun ham javob beradi. So‘nggi yillarda loyihalar mualliflari shaxsiy maqsadlari uchun faol ravishda pul yig‘ishmoqda.
Xozirgi kunda mablag‘ yig‘ish usuli sifatida kraudfanding Internet muhitida ommalashganiga qaramay, u 100 yil oldin ishlatila boshlandi. Qizig‘i shundaki, ma’lum bo‘lgan birinchi misollardan biri rus tarixi bilan bog‘liq. 1912 yilda Turnaevo qishlog‘i aholisi o‘z pullari va qo‘shni qishloqlar aholisi mablag‘larini birlashtirib, Sibirda birinchi Serafim cherkovini qurishni boshladilar. Jamoat uchun jami 12 mingga yaqin qirol rubli yoki zamonaviy narxlarda
₽7,2 million yig‘ilgan. Aslida xalqimizda tarixdan buyuk bunyodkorlik ishlari xashar yo‘li bilan huddi shu tarzda amalga oshirib kelinganini inobatga oladigan bo‘lsak, demak kroudfanding aslida bizda bundan bir necha asr ilgari yo‘lga qo‘yilganiga guvoh bo‘lamiz.
Biroq, «kraudfanding» atamasi 2006 yilda paydo bo‘ldi va uning muallifi jurnalist Jeff Xou hisoblanadi.
Onlayn kraudfandingning birinchi misoli 1997 yilda Marillion rokguruhining gastrol safari uchun mablag‘ yig‘ish edi. Muxlislar ushbu aksiyani Qo‘shma Shtatlar bo‘ylab musiqachilarning hech qanday chaqiruvisiz tashkil etishdi. Ular 60 ming dollar yig‘ishdi. Keyinchalik Marillion ushbu pulga o‘zlarining bir qancha albomlarini yozib oldi va targ‘ib qildi. Kraudfanding bozori hajmi bo‘yicha yetakchilar Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya va AQSh bo‘lib, bu erda investitsiyalar bozoridagi bunday investitsiyalarning ulushi 2% dan 5% gacha. Rossiyada u hozirgacha atigi 0,15% ga еtdi.
Kraudfandingning soddaligi va samaradorligi ushbu texnologiyani boshqa sohalarda, shu jumladan startaplarni moliyalashtirishda keng qo‘llanilishiga turtki berdi.
2006 yil kraudfanding bozori atigi 880 mln dollar deb baholangan, 2015 yil yakunlariga ko‘ra kraudfandingning kapitallashuvi 16 mlrd dollarni tashkil qildi. Har bir kraudfanding platformasi u yoki bu segmentga: musiqiy, ijodiy, IT, dasturiy ta’minot, ijtimoiy va boshqa loyihalarga ixtisoslashadi.
Bugungi kunga kelib, kraudfanding tufayli Oculus Rift virtual haqiqat eshitish vositasi, birinchi Bluetooth karnaylari va Pebble aqlli soatlari kabi bir qator yirik va muvaffaqiyatli tijorat loyihalari paydo bo‘ldi. Dunyoda kraudfandingning o‘sish sur’ati yiliga o‘rtacha 16 foizga o‘sishi kutilmoqda va 2025 yilda ularning umumiy hajmi 28,8 milliard dollarni tashkil etadi.

1.