Mavzu: XVII asr adabiyoti
Yüklə 228,2 Kb.
|
| XVII ASR ISPAN ADABIYOTI
XV asrning ikkinchi yarmidan e’tiboran tarkib topa boshlagan ispan absolyutizmi XVI asr davomida mustaxkamlanib, XVII asrning birinchi choragida inqirozga uchraydi. Angliya va Fransiyada absolyut xokimiyat mamlakatning milliy birligini yuzaga keltirish va uni iqtisodiy tomondan mustax-kamlashda katta ish qilgan bir paytda Ispaniyada qirollikxuku-mati bunday yutuqlarni qo‘lga kiritolmaydi. Absolyutizm o‘zining adolatsiz siyosati bilan mamlakatning rivojlanishiga g‘ov bo‘lib qoladi. Monarx ishonchini qozangan feodal zodagonlarning xuquqlari cheklanmagan edi. Ayniqsa Filipp IV zamonasida (1621— 1665) graf Olivares mamlakat boyligini talaydi, xalqni qattiq ezadi. Ijtimoiy va milliy zulmga qarshi boshlangan qo‘zg‘olonlar shafqatsizlik bilan bostiriladi. Feodal-din reaksiyasi avj oladi. Bu vaqtda «cherkov absolyutizmning eng daxshatli quroliga aylangan edi». Xristian dini Ispaniyaning siyosiy xayotigagina emas, balki uning iqtisodiy axvoliga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 6 million axolining bir milliondan ortiqrog‘i ruxoniy, erkak monax va ayollar bo‘lib, yerning to‘rtdan bir qismi ular qo‘lida edi. Mamlakatning xo‘jalik xayoti butunlayizdan chiqadi. Bosqinchiliksiyosati vaavantyurizm Ispaniyani og‘ir axvolga olib boradi, mustamlakalar qo‘ldan ketadi, oxirida u zaif va ikkinchi darajali davlatlar qatoriga tushib qoladi. Bir asrdan ham oz vaqt ichida mamlakat axolisy ikki million kishidan ziyodroqqa kamayadi. Inkvizitsiya bir necha o‘n minglab kishilarni xalok etadi. XVI—XVIII asrlarmobaynida mingdan ortiq kishi o‘tda qo‘ydirilib jazolanadi, mingga yaqin odam zindonda o‘ldiriladi. Mamlakat ijtimoiy xayotidagi voqealar badiiy adabiyotda hamo‘z ifodasini topdi. XVII asr ispan adabiyotida uch adabiy yo‘nalishni ko‘rish mumkin. Bo‘lar Uyg‘onish realizmi, klassitsizm va barokkodir. Antik san’at va xalq badiiy an’analarini o‘zviy ravishda bog‘lay bilgan adabiyot — Uyg‘onish realizmi Ispaniyada boshqa mamlakatlarga qaragandaancha kech vujudga keldi. U targ‘ib qilgan gumanizm katolik ideologiyasi qarshiligiga o‘chraydi. Ayni chog‘da xristiandini aqidalari ba’zi yozuvchilar ijodiga salbiy ta’sir o‘tkazadi ham.Shu sababli realistik adabiyotda barokkoning aloxida belgilari ko‘zga tashlanib turadi. Antik adabiyotga taqlidan ergashib, uning qonunlarni farmal qabul qilgan va milliy an’analarni inkor etgan klassitsizm Ispaniyada o‘z rivoji uchun zamin topolmaydi va faqat uni tor doiradagi olim-filologlargina yoqlaydilar va o‘zlarini o‘tmish madaniy merosni birdan-bir avaylab saqlovchilar deb xisoblay-dilar. Madrid akademiyasi vaba’zi bir professorlar Lope de Veganing realistik estetikasiga qarshi chiqib, uning teatrini «avom xalq» teatri deb kamsitadilar. Shuning uchun hamyirik dramaturg Lope de Vega klassitsizm yuzaga keltirgan va adabiyotni chegaralab o‘yadigan harqanday qonun-qoidalarni rad etadi. Biroq klassitsistlarning ijobiy tomonlari ham bor edi. Ular adabiyotda barokkoning bir ko‘rinishi bo‘lmish gangorizm (qulteranizm)ni tanqid qiladilar. Klassitsist Bartolome Leonardo de Arxensola ( — ) uch birlik qonunining izchil tarafdori sifatida gangorizmni qoralab, nutqning sof va ravshan bo‘lishi uchun kurashadi. Ispan shoiriGangora ( b — 7) mazmunni xiralashtirib qo‘yadigan aristokratik uslub — serxashamlikni yaratgan edi. U oddiy xalq uchun emas, balki bir xovuch «tanlanganlar», yani nozik didli “madaniyatli” kishilar (“kulteranizm” termini shunday kurashdan kelib chiqkan) uchun ijod etmoq kerak deydi. Faqat bugina emas, gangorachilarning dunyoqarashi mavhum va pessmistik xarakterda edi. Gangora sonetlarida «juda shirin Zaxar», «erkalash va zorlanish», «roxatbaxsh azob» kabi qarama-qarshi iboralar ko‘p uchrashi bejiz emas. To‘g‘ri, klassitsistlar ham«madaniyatli» kishilar uchun yozmoqchi bo‘ladilar. Biroq ular gangorachilardan farq qilib, oddiy xalqqa jirkanib qaramay, balki ularni o‘rta asr jaxolatidan qutqarish maqsadida antik dunyo san’atidan baxramand etishni o‘ylaydilar. Ispan adabiyotida barokko oqimi XVII asrG‘arbiy Yevropa va Ispaniyaning ichki va tarixiy hayotiga mos ravishda keng rivoj topadi. Ma’lumki, o‘sha davr ispan falsafiy tafakkuri zaif va pessimistik ruxda edi. Ingliz mutafakkiri Bekonning zamondo-shi ispan faylasufi Franchesko Sanches Uyg‘onish an’analarini davom ettirib, o‘rta asr sxolastikasiga qarshi chiqqanlekin oxirida u bo‘shashib («Bilish mumkin bo‘lgan narsaning yo‘qligi haqida»),umidsizlikka tushadi. Valtazar Grasian hamqayg‘u aralash xazilida feodal-aristokratiya xulq-atvorini mazax qiladi, Biroq uning kinoyali falsafiy fikrlarida inson kuchi va irodasiga ishonmaslik aks etgan. Barokko yozuvchilari antik san’at, Uyg‘onish adabiyotining ama-liy yutuklari, estetik an’analarini rad qilmaydilar, xalq ijodini ham nazarda tutadilar. Shu bilan birga o‘rta asr diniy-kle-rikal adabiyotini yangi sharoitda yana hamrivojlantiradilar, eski adabiy shakllar o‘rniga endi mazmunan g‘amgin, lekin estetik jixatdan ta’sirchan usullar topadilar. Barokko yo‘nalishiga xos mistik- allegorik qarashlar shu vaqtning yirik dramaturgi Kalderon ijodida yaqqol ko‘rinadi. Yüklə 228,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|