Memar əCƏMİ naxçivani yaradiciliğinda ahəngdarliq

1. Kvadrat və bu mənbədən yaranan mütənasiblik sistemi

Məhəmməd Əl Xarəzmiyə görə "kvadrat sahənin vahid ölçüsü olmaqla, sahəsi diaqonalın yarım diaqonala vurulması ilə, tərəfi isə sahənin kvadrat kökü ilə təyin olunur" [17]. Bu faktor inşaat istehsalında, xüsusilə memarlıqda həlledici mahiyyət daşıyır. Ölçü vahidi kimi kvadrat hər hansı memarlıq abidəsinin modulunu müəyyən edirsə, onun diaqonalı və tərəfi arasında münasibətlər memarlıq formalarının qurulmasını və qurğunun ortaq ölçülülüyünü müəyyən edir. Bu mütənasiblik sisteminin həndəsi formasını müəyyən edək. Əvvəlcə müstəvini şəkildə göstərilən qaydada ikiqat toxunan çevrələrlə doldururuq (fiq. 3a). Toxunan çevrələrin alınması əvvəlcə göstərdiyimiz kimi bu mütənasiblik sisteminin bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən bir-biri ilə : 4 bucağı təşkil edən xətlər üzrə hərəkət etməklə yerinə yetirilir. Sahəni kvadratla doldurduqdan sonra (şək. 3b) bu kvadratların birinin mütənasibliyini araşdıraq. Təpə nöqtələrini a, b ,c, d ilə işərə etdiyimiz bu kvadrat daxilinə çəkilən çevrələrin tərəfləri ilə toxunma nöqtələrini birləşdirməklə ABCD kvadratını alırıq.

Tərəflərinin nisbəti: sabitinə bərabərdir.

Mərkəzə doğru yaxınlaşdıqca təpə nöqtələri ac və bd diaqonalları üzərində yerləşən paralel tərəfli kvadrat göstərilib. Onların tərəflərinin nisbəti -dir (şək. 4b). 4a fiqurunda isə təsvir olunan ABCD və e, f, g, h kvadratlarının diaqonalları bərabər olduqları üçün özləri də bərabərdir. Bu halda hər iki diaqonal üzrə təpələri onların diaqonalları bərabar olduqları üçün özləri də bərabərdir. Bu halda hər iki diaqonal üzrə təpələri onların diaqonalları üzərində olmaqla ardıcıl qurma əməliyyatları ilə mərkəzə doğru yaxınlaşsaq, alınan paralel tərəfli kvadratların ardıcıl nisbəti 1 : 2, :4 qədər çevrilən kvadratların ardıcıl nisbəti isə

1 : olur. Bu eyni zamanda ikiqat kvadratlar sisteminin təşkil etdiyi quruluşdur. Beləliklə, bu mutənasiblik sisteminin ümumi kökü paralel tərəfli kvadratlar üçün 1:2, :4 qədər çevrilən kvadratlar üçün 1 : olur (şək. 4b)