Mezolit (o’rta tosh) davri

2654758

1. Eng qadimgi savdo tranzit yollari. «Lojuvard yo’li» va «Shoh yo’li» Bizga ma’lumki, qadimda axolilarning boshka davlatlar bilan savdo, nafaqat savdo balki turli yildagi boshka munosabatlarni urnatishda karvon yullari asosiy urinni egallagan va bu yullarning axamiyati nixoyatda kata bulgan. Xuddi ana shunday karvon yullarining tartibi va madaniy, siyosiy va iktisodiy alokalari ildizi yaki» va urta sharkda neolit davrida ya’ni er.avv-VI-lV ming yilliklarda vujudga kslgan.Bu jarayoklarning rivojlanishi esa bronza davriga tugri keladch.Misol uchun, shu davrda ma’lum va mashxur bulgan «Lojuvard yuli» orkali turli davlatlar, shaxarlar o’rtasida madaniy, iktisodiy kolaversa siyosiy munosabatlar, alokalar urnatilgan. Bronza davridagi yana bir yul Badaxshondai Janubiy Shark tomon Afgoniston orkali Urta Osiyoning kadimgi xalklarini Mesopatamiya shaxarlari xisoblangan Ur, Kish, Uruq Lagashlar bilan boklagan va bu xam millatlararo xamkorliq alokalarda uziga xos zamin rolini utagan, desak yangilishmaymiz. Shu davrga oid yana bir karvon nuli O‘rta Osiyoning janubidagi Baqtriya va Margiyonani Xindistondagi Xarappa va Erondagi Moxinto Doro kabi madaniyat markazlari bilan boglagan. Keyinroq ya’ni er.avv. 2-ming yillikka kelib esa karvon yullarining takomillashuvi natijasida Farg‘ona va Shosh ham Kadimgi Sharq xalqlari bilan aloqalar urnatilgan. Yana bir o‘z davrining eng ma’lum va mashxur karvon yullaridan bulgan. «Shox yuli» deb nom olgan karvon yo‘li er.av. 1 ming yillikning 1-yarmida ayniqsa juda mashxur bulgan.

2. Turk xoqonligi davrida mamlakat boshqaruv usuli.Mamlakatdagn iktnsodiL va madyanin xayot. Turk xokonligi 551 ynlda Oltoyda tashkil topdi. Bu davlat xaki da Xitoy manbalarida ma’lumotlar berilgan. Davlatning boshligi dastlab jabgu, tangrikut, keyinchalik esa xokon (imperator) deb atalgan. Maxalliy gokimlar esa yabgu, jabgu deb atalgan. Turk xokonligi ana shu xokonning, bekliq otabeklik shakllarda tashkil topgan. Davlatning boshkaruv shakly monarxiya bulib, xokimiyat xokon kuli ostida bulgan. Yukor^g mansablarni esa boy zodagon turklar va kisman boy maxalliy zodagonlar egallagan. Xukmdor saroyiga sukd xujjatlariga kura, kuyidagi mansablar bulgan: xarbiy ma’muriyat boshligi Fargonada tugun, Sukgdda ixshid deb atalgan, viloyat xokimlari Sugdcha Xvabe deb atalgan. Podsho devonxonasining boshligi depirapat deb atalgan. Bundan tashkari, gupat - daromadlar nozchri - moliya ishlari bilan shugullanadigan mansab, oxvirpat - xujjatlar tuzuvchi mansabdor., paxtvanak - jazoni ijro etuvchi jallod lavozimi xam bulgan.
3. O'rta Osiyo masalasida Angliya bilan Rossiya o'rtasida raqobat. XIX asrnn urtalarida mustamlakachi 2 yirik imperiya, ya'ni Angliya va Rossiya davlatlari manfaatlari Turkistonda tuknashdn.Angliyaning asosiy maksadi xonliklami bosib olishga choglanayottan Rossiyaning rejalarini barbod kilib, uchala xonlikni unga karshi bir kuch kili b birlashtirishdan iborat edi.Bu maksadi amalga oshgach, uning Urta Osiyo bozorlamni egailash rejasi xam yuk emasdi.Bu ishlarni amalga oshirish uchun Angliya x'Himati 1841-42 yillarda satoddart va Konnolini xonliklarga maxsus mnssiyani bajarishi uchun yubordi. Ular Nasrullaxon tomonidan katl etildi.Bu esa Rossiya mustamlakachiligi sirtmogining tashlanishyga imkon "edi.CHorizm tomonidan Kukon va Buxoro xududlari kata kismining bosib olinishi Angliya-Rossiya munosabatlari ning keskin darajada yomonlashuviga olib keldi.Ingliz geografii va sayoxi Genri Roulnson 1868 yil iyulida uz xukumatiga bu xakda shunday deb maktub yozadi: «Ruslaming Urta Osiyodagi xujumkor xarakati xaritasiga karasangiz bu xarakatning kamal kilinmokchi bulgan kal'a karshi uning atrofiga kushin tuplashdan iborat xarbiy operatsiyaga uxshaganligiga xayratda kolasiz».Bu operatsiya tufayli Rossiya Xindiston kalitini kulga oldi.Bu xat Angliya xukumatini xdyajonga soldi. 1869 yildayok Angliya tashki iauizr vaziri Lord Klarendon CHor xukumatining Londondagi zlchisi F.Brunov Bilan muzokara boshladi.Vazir Rossiya erlarn oilan Angliya mulki urtasida birini-bimga tutashtirmaydigan yulak koldirishni taklif kildi.Rossiya bu taklifni darov kabul kildi.Angliya xech bulmaganda yulakning Afgoniston moli Amudaryo buylab utishni ultimatul tarzida bildirdi.Nixoyat ikki imperiya bu masalada bazur kelishishga erishdi.Xulosa kilib aytsaq Urta Osiyo usha davrda xukuksiz bir min gaka bulgan xolos. Uning ustidagi xarkanday kelishuv unga fojeali okibatlarni olib kelardi.Urta Osiyoning bunday xududga aylanishida usha davr xukmdor doiralarining xatosi kata buldi.Oxir-okibat «Bulinganni buri edi».