Mezolit (o’rta tosh) davri

2589756

1. Spitamen boshliq xalq qasoskorlarining jasoratlari(Mil.av. 327-329 yy, Spitamen, Politimit) Iskandar saklarga uzi birnnchi bulib xujum boshlaydi va uz kushinining barcha turlarini ishga solib, saklarga xujum kiladi. Saklar dastlab xujumiga bardosh beradm, ammo keyinchatik kochishga majbur buladi. Shunday paytda Sugdda Spitamen boshlik kushin tuziladi va uning kushiniga maxalliy axoli xam k^shiladi. Spitamen bir kancha vaktta makedonnyaliklarga tinchlik bermaydi, gox ung tomondak gox chap tomondan ^kka tutadi.Spitamen makedoniyaliklarni tchj bir orolga xaydab kiritadi va u yerda kirib tashlaydi.Muvaffakiyatga erishayotgan Spitamen vaktni kuldan boy bermay, maxalliy axoli yordamiga tayanib Marzkandaga keladi va u yerda makedoniyaliklar garnizonini kayza kamat yushadi.Iskandar tez orada Marokandda yetib keladi va Spitamen avvat Buxoroga, keyin chulga cheki nad i.32 8-y 1&kandar Sugd tomon yul oladi. Spitamen bu jangda xam faol katnashadi. Lekin Krater boshchiligidagi kushin kelayogganini sezgach Spitamen chulga karab kochadi.Uning ulimi xakida turlicha taxminlar mavjud.Kiskacha kili b aytadigan bulsaq Sugdning mustakillik u^chun olib borgan kurashining vkkinchi boskichi Spitamen ulimi bilan yakunlanadi. Shundan bilsaq buladiki O’zbekiston xalki uchun ozodlik kurashlariai olib borib, tarixda vatanparvar siymo sifatida muxrlanib qoldi.

2. Buxoro amirligining tashkil topishi va uning boshqaruv tizimi Buxoroda 1711-1747 yillarda Abdulfayzxon nomigagina xon edi. Mamlakatni boshqarish Muhammad Xakimbiy otaliq qo`lida bo`ldi. 1747 yilda Abdulfayzxon bir guruh fitnachilar tomonidan o`ldirildi. Muhammad Xakimbiy ham tez orada vafot etdi. Davlat ishlari Muhammad Xakimbiyning o`g’li Muhammad Rahimbiy qo`liga o`tdi. Muhammad Rahg’imbiy 1573 yilda Buxoro taxtini egalladi. U o`ziga qarshi isyon ko`targan Shahrisabz, Urgut, Jizzax, O`rtepa, Xo`jand, Toshkent va boshqa bekliklarda mavqeini mustahkamlab olgach, o`zini amir deb e`lon qildi. Shu tariqa, Buxoroda mang’itlar sulolasi xukmronligi (1753-1920) qaror topdi. Shundan e`tiboran poytaxti Buxoro bo`lgan davlat Buxoro amirligi deb atala boshlandi. Muhammad Rahim hukmronligini beklik-viloyatlardagi boshqa qavmlardan bo'lgan hokimlar tan olmadilar. Amir mang'itlarga tayanib hokimiyatni markazlashtirishga intildi. Barcha qabilalarning hukmdorlarini Buxoroga yig'ib, ulardan markaziy hokimiyatga bo'ysunishni talab qildi, aks holda qattiq jazolanishi haqida ogohlantirdi. Viloyatlardagi ko'pgina hokimlar, bebosh amaldorlar hokimiyatdan chetlashtirilib, yer-mulki tortib olinib, boshqa joylarga ko'chirildi. Ular o'rniga amir qabiladoshlaridan tayinlandi. Muhammad Rahim Buxoro minorasi yonidagi o'z qarorgohini mahsus qurilgan Arkka ko'chirdi, o'zboshimcha beklarni Arkka chaqirib qattiq jazoladi. Tarqoqlikni bartaraf etish maqsadida ko'pgina bekliklarga-Samarqand, Jizzax, O'ratepa, Hisor, Boysun, Shahrisabzga qarshi qonli urushlar qildi, ko'pgina viloyatlar vayron bo'ldi. Muhammad Rahim Nurotada istiqomat qiluvchi burgut qabilasi mang'itini bostirib, ularning harbiy istehkomlarini buzib tashlab, o'zlarini Buxoro tumaniga ko'chirdi.

3. Podsho Rossiyasi tomonidan Toshkentning bosib olinishi, o‟lkada mustamlakachilik boshqaruvining shakllana boshlashi (1865-yil, general Chernyayev, Mulla Alimqul- “Turkiston viloyatini boshqarish haqidagi Muvaqqat Nizom”). 1864-yil 1-oktabrda general Chernyayev tayyorgarlik ko`rmay Toshkentni bosib olmoqchi bo`ldi. Biroq shaharni birdaniga bosib olishning uddasidan chiqa olmadi va bu podsho armiyasi askarlariga qimmatgatushdi. 1865-yil boshida Sirdaryo va Yangi Qo`qon chiziqlari orasida Turkiston viloyati tuzildi, Chernyayev uning harbiy gubernatori etib tayinlandi. Turkiston viloyati tasarrufida butun bir viloyat bo`lib, uning zaxiralaridan istilochilik maqsadlarida foydalanishi mumkin edi. Podsho Rossiyasi mustamlaka bosqinchiligining birinchi bosqichi shu bilan yakunlandi.Mustamlaka bosqinchiligining ikkinchi bosqichida Rossiya imperiyasi rejasining bosh maqsadi Toshkentni zabt etish edi. 1865-yil aprel oyi oxirida podsho qo`shinlari Toshkent yaqinida jamlandi. Qo`shinning asosiy zarba kuchini 12 ta to`pdan iborat artilleriya tashkil etardi. Shaharga hujum qilishda shu artilleriya hal qiluvchi rol o`ynashi darkor edi. Podsho qo`shinlarining dastlabki qismlari Toshkentdan 25 km masofada, Chirchiq daryosining chap sohilida joylashgan Niyozbek qal'asi yonida paydo bo`ldi. Qal'a himoyachilariga taslim bo`lishni taklif qilgan MLChernyayev rad javobini oldi. 29-aprelda jang boshlanib, ikki kun davom etdi. Podsho qo`shinlari harbiy qurollar borasida katta ustunlikka ega bo`lib, bir necha soat tinmay to`pdan o`qqa tutib, qal'a devorini teshdilar. Shu teshik orqali askarlar qal'aga kirib olishdi. Toshkent darvozasi deb ataladigan Niyozbek qo`rg`oni shu tariqa bosib olindi. Shundan so`ng general Chernyayev Toshkentga suv borishini to`xtatish, ya'ni aholini ichimlik suvisiz qoldirish uchun Chirchiq daryosi ustidagi to`g`onni buzishni buyurdi.1865-yil 8-mayda u qo`shinini Toshkent ustiga jo`natdi. Biroq podsho qo`shinlari ro`parasida kutilmaganda Olimqulxon boshchiligida Qo`qon qo`shinlari paydo bo`ldi. Shiddatli jang boshlanib, u Qo`qon qo`shinining chekinishi bilan yakunlandi. Shu jangda Olimqulxon yarador bo`ldi va vafot etdi. Buxoro qo`shini Qo`qon qo`shiniga ko`mak uchun keldi, biroq yordam kechikkan edi. 14-iyun kuni Chernyayev Kamolon va Qo`qon darvozalar qarshisiga to`plarni joylashtirib, so`nggi tayyorgarlikni ko`rib bo`lgandi. Podsho qo`shinlari shahar ustiga shiddat bilan o`q yog`dirdi. Kamolon darvozasi yaqinidagi devor vayron qilindi, podsho qo`shini askarlari o`sha joydan shaharga yorib kirishdi, lekin ularni toshkentlik sarbozlarning o`qi to`xtatdi. Hujum to`xtatildi. Go`yo shaharning barcha aholisi jonajon shahrini himoyalash uchun oyoqqa qalqqanday edi. Ko`chalarda kesilgan daraxtlar va aravalardan barrikadalar qilindi (band solindi). Bunday barrikadalar barcha ko`chalarda hamda chorrahalarda qurildi. Shaharda ko`cha janglari boshlanib ketdi, podsho qo`shinlari o`rtasidagi aloqa uzildi, natijada ularning har biri o`zicha jang olib bordi.1865-yil 17-iyun kuni tongda Chernyayev to`rttala daha — Beshyog`och, Ko`kcha, Sebzor va Shayxontohur dahalari oqsoqollarini o`z huzuriga chaqirib kelishlarini buyurdi. Oqsoqollar general qarorgohiga kelib, muzokaralar olib borishdi va shaharni podsho armiyasiga ixtiyoriy topshirish to`g`risida awaldan tayyorlab qo`yilgan petitsiyani imzolashga majbur bo`lishdi. Shu vaqtdan boshlab, Toshkent Rossiya imperiyasining o`rta Osiyodagi harbiy-siyosiy markaziga aylandi
4. XX asrning 50-80 yillarda O'zbekistonda ijtimoiy hayot. Uzbekistonda 50-80 ynllarda iktisodiyotni boshkarish ma'muriy-buyrukbozlik usullari va kattik rejalashtirish, uta markazlashtirish tamoyillari asosida olib borildi. Ushbu yillarda Uzbekiston respublnkasida kup soxali shishasozlik industriyasi, kimyo, neft, toshkumir, gaz, tog-kon va energetika sanoati yanada yuksaldi. Metropologiya tomonidang Uzbekiston sanoati oldiga kuyilgan katta talablar zamonaviy texnologiya, fan va texnika yutuklarini joriy kilish, asbob-usku nal arii yangilash, ular uchun kapital mablaglar ajratish mikdori bnlan xamoxang emas edi. Uzbekiston sanoatida engil va ozik-ovkat sanoatlarining salmogi, 25 foiznigina tashkil kilar edi. Uzbekistonda usha davrda engil va ozik-ovkat sanoatiga nisbatan ogir industriya, ayniksa uning kimyo, neft, kumir, gaz, rangli metall kazib olish va energetika tarmoklari tez surat bilan rivoj landi. Uzbekiston kazib olingan boyoliklarning xujayini emas edi va uning ne'matlaridan mustakil foydalana olmas edi.