Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
İlk Dönem Tasavvufi Yapılar 
İlk dönemdeki tasavvufi yapıların başında Ahmed Yesevî’ye nispetle anılan 
Yesevîlik gelir. Ahmed Yesevî bugün Özbekistan (Taşkent) sınırları içindeki 
Ispicab’da doğmuş ve 1166 yılında Sid-i Derya havzasındaki Yesi (bugünkü 
Kazakistan’daki Türkistan) şehrinde vefat etmiştir. Yetişmesinde Nakşibendî 
geleneğinde önemli yeri olan Hâce Yusuf-ı Hemedânî ile Arslan Baba’nın 
büyük rolü olmuştur. O, İslâm’ı, ilgili bölgelerin sûfiliğinin süzgecinden 
geçirerek, Orta Asya’daki Budist, Şamanist ve Maniheist mistik kültürün 
içinden gelen göçebe Türk boylarının anlayıp hazmedebileceği popüler ve 
basitleştirilmiş bir hale getirmiş, böylece geniş kitlelerin bu dine girmesine 
katkı yapmıştır. Onun tesis ettiği Yesevîlik kısa zaman içerisinde büyük 
rağbet görmüş, Orta Asya’dan başka Hindistan’a kadar uzanmış, ayrıca 
bilâhare dervişleri vasıtasıyla Anadolu’da etkili olmuştur. 
Diğer bir tasavufi yapı  Vefâîlik’tir.  Kurucusu Ebû’l-Vefâ’nın asıl adı 
Muhammed b. Muhammed Arîz olup 1026 yılında Irak’ın Kûsan bölgesinde 
doğmuştur. Tahsilinin önemli bir kısmını Bağdat’ta yaptıktan sonra 
Buhara’ya gitmiş, ardından tekrar Bağdat’a dönerek Ebu Muhammed eş-
Şünbükî’ye intisap etmiştir. Şeyhi kendisine karşı gösterdiği vefadan dolayı 
ona Ebû’l-Vefâ künyesini vermiştir. Sağılığında iken kendi etrafında 
halkalanan, daha sonra çeşitli halifeleri vasıtasıyla farklı mıntıkalara yayılan 
Vefâîlik, söz gelimi, 13. yüzyıl Anadolu’sunda Baba İshak ve Baba İlyas 
Horasanî tarafından temsil edilmiştir.  
Diğer bir tasavvufi yapı ise Kalenderîlik’tir. Yesevîlik ve Vefâîlik’le 
paralel olarak aşırı zühd ve takva temeline dayalı klasik tasavvuf telakkilerine 
bir tepki niteliğinde İran ve Orta Asya’da ortaya çıkan Kalenderîlik, müstakil 

---

 
 
173
bir mistik yapı olmaktan çok kalender bir hayat tarzını benimseyen çeşitli 
tasavvufî çevrelerin ortak bir adıdır. Burada Melâmetî tasavvuf mektebinin 
büyük rolü olmuştur. 
Bu çerçevede zikredilmesi gereken son tasavvufi yapı  Haydarîlik’tir. 
Kutbüddin Haydar (ö. 1221 ?) tarafından kurulan bu yapıya bağlanan müritler 
genellikle kalendermeşrep kişilerdir. Haydarîlik Anadolu’da 15. yüzyıldan 
sonra  Şemsîler, Câmîler, Edhemîler ve Rum Abdalları gibi kendilerine 
benzeyen diğer tasavvufi zümrelerle birlikte sosyal hayattan silinmiş, bazı 
anlayış ve gelenekleri Bektaşîlik içinde devam etmiştir.