Microsoft Word yeni vəSAİT. docx

 
Tapşırıq: İctimai nitq hətta təcrübəli natiqlər tərəfindən diqqətlə hazırlanmağı tələb 
edir və bu, yeni fəaliyyətə başlayanlar üçün vacibdir. Bütün mərhələlərini nəzərdən 
keçirməklə komanda adından təbriklər hazırlayın. Təbrik düzgün kompozisiya 
şəklində tərtib olunmalı, giriş, əsas hissə və nəticədən ibarət olmalıdır.
Tapşırıq: Verilmiş nümunədən istifadə edərək hesabat hazırlayın. 
Nümunə: 
"Hesabat" ərəbcə "hesab" sözünün cəmi olmaqla müəyyən tapşırığın yerinə 
yetirilməsi və ya görülmüş işin nəticəsi haqqında məsul şəxsə, təşkilata yazılı və ya 
şifahi şəkildə verilən rəsmi məlumatdır. Hesabat inandırıcı olmalı, faktlar və 
rəqəmlər dəqiq göstərilməlidir.

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
57 
Hesabatın əvvəlində onu yazan şəxsin (kollekivin, təşkilatın) kimliyi haqqında qısa 
məlumat qeyd edilir, altındakı sətrin ortasında böyük hərflərlə "hesabat" sözü 
yazılır, sonrakı sətirdə abzasdan hesabatın mətni verilir. Mətndən sonra imza 
qoyulur və tərtib edildiyi tarix göstərilir.
Mövzu: 7 
1. İşgüzar ünsiyyətdə sözsüz bağlantı və ünsiyyəti tamamlayan ifadəli 
hərəkətlər; bədən dili, mimika və jestlər.
2. Bu qaydaları özündə əks etdirən nümunələr, kommunikativ 
məzmunlu sual və tapşırıqlar üzərində praktik işlər. 
İnsanlar arasında informasiya mübadiləsini təmin edə biləcək vasitələr çox və 
müxtəlifdir. Bu cür kommunikasiya vasitələrini iki qrupda birləşdirirlər. Birinci 
qrup kommunikasiya vasitələri sözlərin, dilin köməyi ilə bağlı olan vasitələrdir. Bu 
cür kommunikasiya vasitələrini verbal kommunikasiya vasitələri adlandırırlar. 
Burada hansı dil qrupuna aid olmasından asılı olmayaraq həmin dilin daşıyıcıları 
və həmin dili mənimsəmiş insanlar dildən ünsiyyət prosesində ünsiyyət vasitəsi 
kimi istifadə edirlər. Dil vasitəsilə insanlar arasındakı bu cür ünsiyyət prosesi nitq 
adlanır. İkinci qrup kommunikasiya vasitələri dildən, nitqdən kənar vasitələrdir. Bu 
cür vasitələr qeyri verbal kommunikasiya vasitələri adlandırılır. Onlara müxtəlif 
ifadəli hərəkətləri, mimikanı, pantomimikanı, işarələr sistemini və s. aid etmək 
olar. Psixoloqlar müəyyən ediblər ki, insanın qarşılıqlı fəaliyyəti zamanı ünsiyyətin 
60-80% -i şifahi olmayan, yalnız 20-40% -i şifahi vasitələrlə həyata keçirilir. Şifahi 
olmayan dilin bir xüsusiyyəti onun təzahürünün impulsları ilə meydana gəlməsidir. 
Bu impulsları saxtalaşdırma qabiliyyətinin olmaması bizə adi, şifahi, ünsiyyət 
kanalından daha çox bu dilə etibar etməyimizə imkan verir. Hamı öz jestlərini, üz 
ifadələrini, pozalarını idarə edə bilmir. Gözlər, hərəkətlər insana bir növ məlumat 
sızması kanallarıdır. Aydınlaşdırma və anlamaq üçün sualların köməyi ilə şərhlərin 
həqiqiliyini iki dəfə yoxlamaq olar. İşgüzar qarşılıqlı münasibətlərdə bu fürsətə 
laqeyd yanaşmamaq lazımdır. Üz ifadələri və jestlərin dilini başa düşmək 
həmsöhbətin mövqeyini daha dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir. Jestləri 
oxuyaraq, rəy bildirəcəksiniz, bu, bütün işgüzar qarşılıqlı fəaliyyət prosesində 
həlledici rol oynayır. Jestlərin birləşməsi belə bir əlaqənin vacib tərkib hissəsidir. 

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
58 
Dediklərinizin təsdiq və ya düşmənçiliklə qarşılandığını, danışdığınız insanın açıq 
və ya qapalı, özünü güdən və ya cansıxıcı olduğunu necə başa düşə biləcəksiniz? 
Jestlərin və bədən hərəkətlərinin dilini bilmək yalnız danışdığınız insanı daha yaxşı 
tanımağı deyil, həm də (daha önəmlisi) bu barədə danışmadan əvvəl sizdən hansı 
təəssüratı eşitdiyini də əvvəlcədən bilmək imkanı verir. Bütün bunlar bir nəticəyə 
gəlməyə imkan verir ki, tərəfdaşlarla, həmsöhbətlərinizlə və ya sadəcə 
həmkarlarınızla münasibətlərdə müəyyən nəticələr əldə etmək istəyirsinizsə, o 
zaman heç olmasa şifahi olmayan əsasları, sözsüz ünsiyyəti də bilmək lazımdır. 
İşgüzar ünsiyyətdə hər bir iştirakçı "müşahidəçini izləyir". Təəssüratı və 
tərəfdaşın şifahi olmayan davranışını izləyir. Şifahi olmayan siqnalları "oxumaq" 
bacarığı iş adamına aşağıdakı üstünlükləri verir:
Ø
münasibətlər səviyyəsində başlanğıcda ortaya çıxan çətinlikləri 
tanımaq mümkündür: onlar haqqında "tutma" siqnalları, söhbət 
zamanı yenidən qurulmaq, söhbət taktikasını dəyişdirmək;
Ø
alınan siqnalların təfsirinin düzgünlüyünü iki dəfə yoxlamaqla yanaşı, 
müşahidənin doğruluğuna nəzarət edə bilərsiniz (məsələn, göz yaşları 
çıxdı: onlar əziyyət və ağrı ilə ola bilər, amma sevinc göz yaşları ola 
bilər və s.).
Sözsüz ünsiyyətin ünsürləri daxilində çoxlu məlumatlar var, bunlar arasında 
aşağıdakılar da özünü göstərir.
1. Pozalar, jestlər, üz ifadələri. Ümumiyyətlə, bədənin müxtəlif 
hissələrinin (əllər – jestlər, üzlər – üz ifadələri, duruşlar – pantomima) 
ümumi hərəkətliliyi kimi qəbul edilir. Bu ümumi hərəkətlilik insanın 
emosional reaksiyalarını əks etdirir. Ayaqları kilidləmək və dayanmaq 
yalnız təhlükəli deyil, həm də narahat edicidir. Belə bir vəziyyət 
auditoriyanı da narahat edir. Belə bir vəziyyətdə qan ayaqlarda 
toplanmağa başlayır və heç bir hərəkət etmədən qanın ürəyə 
təkrarlanması çətinləşir. Ayaqların hərəkətlərindən düzgün istifadə 
etməyi bacarmaq lazımdır. İzləyiciyə bir açıqlama vermək istəyəndə, 
bir addım irəli atmaq lazımdır. Təəccüblü bir ifadədən sonra düşünmək 
üçün yer vermək istəyəndə, geri addım atmaq lazımdır. Bunların 
hamısında bir tarazlıq var. Səhnəni tək bir təyyarə kimi düşünmək 

---

AzTU 
“Humanitar fənlər” kafedrası 
 
 
Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya 
 
59 
gərəkdir. Hər yerdən görünə biləcək şəkildə hərəkət etmək işin 
xeyrinədir. Bu xüsusiyyətlərə kinetika deyilir.
2. Paralinqvistika və ya prosodika – tələffüz xüsusiyyətləri, səs tembri, səs 
tempi, sözlər, ifadələr, qəhqəhə, ağlama, ah çəkmək, nitq səhvləri, 
təşkilatlanma və əlaqə xüsusiyyətləri. Paralinqvistik və ekstralinqvistik 
sistemlər şifahi ünsiyyətə "əlavədir". Paralinqvistika bir səsin 
keyfiyyətləri, çeşidi, tonudur. Ekstra dilçilik fasilələrin, öskürəyin, 
gülüşün, həmçinin danışma tempinin daxil edilməsidir.