Milliyetçilik sosyolojisi
Yüklə 1,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
| görevleri paylaşan bir insan topluluğunun adı olduğu söylen
mişti. Millet, bir etnide olduğu gibi, tanım gereği ortak mitleri ve anıları olan bir topluluktur. Aynı zamanda da teritoryal 48 Bu süreçlere ilişkin genel bir çerçeve için Seton-Watson'a (1977, bölüm 2 ) ; ve daha tam bir değerlendirme için bir sonraki bölüme bakın. 70 bir topluluktur. Ancak etnide, bir ülke ile olan bağ sadece tarihî ve sembolik kalabilirken, millette bu bağ fizikî ve fiilidir; milletlerin ülkeleri vardır. Başka bir deyişle milletler her zaman etnik "unsurları" gereksinirler. Elbette bu unsurlar yeniden işlenebilirler, çoğu zaman da öyle olur. Ama teritoryal bir yurda dair ortak mit ve anılar olmaksızın milletleri kavramak olanaksızdır. Bu durum, milletlerin etnik çekirdek temelinde oluştuğu savında belli bir, çevrimsellik olduğunu düşün dürtüyor. Aslında etniler ile milletler arasında tarihî ve kavramsal bakımlardan gözle görülür bir çakışma sözko- nusudur. Buna karşın farklı kavramlar ve tarihî oluşumlarla iştigal halindeyizdir. Etnik topluluklar, bir milletin sahip olduğu pek çok nitelikten yoksundur. Etnilerin "kendi" te ritoryal memleketlerinde ikamet ediyor olmaları gerekmez. Ortak bir iş bölümü ya da ekonomik birlik de göstermeleri gerekmez, çoğu durumda da göstermezler zaten. Ne de herkes için geçerli hak ve görevler tayin eden ortak yasal kodlara ihtiyaç duyarlar. İlerde de göreceğimiz gibi, milletlere özgü bu nitelikler, geçmişteki etnik çekirdekler ve etnik azınlıklar üzerinde etkide bulunmuş özel toplumsal ve tarihî koşulların ürünüdürler. Manzaranın öteki yanına bakıldığında, milletlerin etnik evveliyat olmaksızın oluşma ihtimalini tespit etmek duru mundayız. Amerika, Arjantin ve Avustralya gibi bazı dev letlerde, milletler ardarda dalgalar halinde gelen (esas olarak Avrupalı) göçmenlerin kültürlerini biraraya getirme yönünde bir çabanın neticesidirler. Başka durumlarda devletler, özellikle Latin Amerika'da ortak bir dil ve dini vazetmiş imparator lukların eyaletlerinden oluşmuştur. Ayırdedici bir etninin olmadığı bu durumda da millet-kurma işini başlatanlar kreol* (*) Kreol: Batı Hint adaları ile Mauritius adasında yerleşmiş olan, Avrupalı soyundan gelenler. -ç.n. 71 seçkinleri olmuştur. Aslında millet-kurma işine kalkışıldığında ayırdedici bir Meksikalı, Şilili, Bolivyalı vs. kültürü yaratmak ve -ayrı semboller, değerler, anılar vs. bakımından- her sözde millete özgü özellikleri öne çıkarmak gereği doğmuştur. 4 9 Bu ikilem, devletlerin, kasıtlı olarak etnilerin üzerinden atlayacak şekilde değilse bile onlara pek fazla atıfta bulun madan kurulduğu Aşağı Sahra Afrika'sında çok daha keskindir. Burada sömürge devletler saf bir teritoryal vatanseverliği, yeni kurulan devletlere ve bunların rüşeym halindeki siyasî top luluklarına siyasî bir sadakat duygusunu gütmek zorun daydılar. Muhtelif etniler, etnik parçalar ve etnik kategoriler, şimdiye dek birbirleriyle ilgisi bulunmayan grupları sömürge sonrası siyasî sistem içine dahil eden ve onları kendi iradelerine rağmen yeni bir kıt kaynaklar ve siyasî iktidar mücadelesi içine sokan siyasî düzenlemeler ve toplumsal sınırlamalar aracı lığıyla, bu teritoryal topluluklardan doğan bağımsız devletler içinde biraraya getirildiler. Bu koşullarda, egemen durumdaki bir etniden veya etnik gruplaşmalar arasındaki koalisyondan devşirilen yönetici seçkinler, yalnızca çoğu zaman otoriteryen olan kendi rejimlerini meşrulaştırmak için değil, aynı zamanda yöresel etnik çatışmalardan doğan tehlikeleri hattâ ayrılıkçı hareketleri savuşturmak amacıyla yeni bir siyasî ideoloji ve sembolik düzen yaratmaya giriştiler. Bu gibi durumlarda devlet, mitleri, anıları, sembolleriyle, yitik veya eksik olan egemen etninin işlevsel muadili olacak "sivil bir din" oluşturmak için kullanıldı. Öyle ki Aşağı Sahra Afrikası'nda millet-kurma projesi, mevcut etnilerin kültür ve sadakatlerinin bir bölümünü biraraya getirmek suretiyle kendi altında toplayacak yeni bir etnik kimlik ve bilinç bileşiminin yaratıldığını düşündürt mektedir. Bu en azından Afrikalı ve Asyalı seçkinlerin çoğunun 49 Latin Amerika'daki milliyetçilik hakkında genel bir izahat için Masur'a (1966); ve Anderson'un (1983, bölüm 3) uyarıcı çözümlemesine bakın. 72 millî "projesi" olmuştur. 5 0 Bu durum modern milletlerin herhangi bir etnik çekirdekle olan ilişkilerinin sorunlu ve belirsiz olduğu anlamına gelir. O halde neden bir milletin kökenlerini, her modern milletin gerisinde etnik bir temel bulamayacağı modern öncesi bağlarda aramak durumundayız? Sanıyorum bunun üç nedeni var. Birincisi şu; tarihsel bakımdan ilk milletler, göreceğimiz gibi, modern öncesi etnik çekirdekler temelinde oluşmuştur; ve kültürel açıdan etkili ve güçlü olan bu milletler, sonraları dünyanın başka pek çok yerinde millet kurma/oluşturma süreçlerine örnek teşkil etmişlerdir. İkinci neden, etnik millet modelinin, yalnızca birinci nedenden ötürü değil, aynı za manda bunu dünyanın pek çok yerinde modern çağa dek varlığını korumuş olan topluluğun modern öncesi "demotik"* topluluk biçimine oturtmak çok daha kolay olduğu için de giderek popüler ve yaygın bir nitelik kazanmış olmasıdır. Başka bir deyişle etnik model sosyolojik bakımdan bereketlidir. Ve üçüncüsü bir millet-olmak'la övünç duyabilecek önemde bir etnik evveliyatın olmadığı ve etnik bağların bulanık veya uydurma olduğu yerlerde bile eldeki malzemeden tarihi ve kültürü olan bir toplulukla ilgili tutarlı bir mitoloji ve sembolizm yaratma ihtiyacı her yerde millî beka ve birliğin koşulu olarak yüce bir iş haline gelmiştir. Etnik bir köken olmadan millet- olma (süreci) yarım kalırdı. Ulusların oluşumundaki bu üç etken bundan sonraki iki bölümde kalkış noktamız olacaktır. 50 Buradaki model Yugoslavya için İsveç veya İngiltere için olduğundan daha az geçerlidir. Bu iki millî devletin elinde gerekli zaman süresi bulunmamakla birlikte millî oluşumlarının sadece son evrelerinde sahip oldukları milliyetçi bir ideolojinin kaynakları mevcuttu. Bu, aşağıda 4. Bölüm'de ayrıntılı bir şekilde tartışılacak. Aşağı Sahra Afrikası'nın genel manzarası hakkında Rotberg'e (1967) ve Horowitz'e (1985) bakın. (*) Demotik: Halka ait, avamî (İ.Ö. 700'e doğru, iyice basitleştirilmiş işlek bir yazı, hiyeroglifin yerini aldı; Yunanlılar bu yazıya demotike, yani "halk yazısı" adını verdiler. Demotike daha sonra özgül bir yazı biçimi olmanın ötesinde, halkın konuştuğu lehçeleri tanımlayan bir sıfat halini almıştır). -ç.n. 73 |