Milliyetçilik sosyolojisi

AYRILIKÇILIK VE ÇOKLU MİLLİYETÇİLİK 
Milliyetçiliğin millî kimliklerin doğuş ve oluşumu üzerindeki 
etkisi teritoryal milletlerin yaratılmasıyla sınırlı değildir. Etnik 
milletlerin oluşumunda milliyetçiliğin rolü belki de bundan 
çok daha önemli ve kesinlikle daha tahripkârdır. Milliyetçiliği 
ve milletleri pek çok muhitte bunca itibarsızlaştıran, etno-
milliyetçiliğin dünya devletler düzenine yönelttiği meydan 
okumalardır. Bu yargının geçerliliğini sınamak için etnik 
milliyetçiliğin bugün ve yakın geçmişte yarattığı etkiye daha 
yakından bakmamız gerekir. 
Öncelikle, sivil-teritoryal ile etnik-jenealojik olmak üzere 
iki millet modeli arasında yaptığımız ayrımı ve milletlerin 
oluşumuna dair, bürokratik içerme ile yerliliğin seferberliği 
şeklindeki iki rotayı hatırlatmak gerek. Aristokratik seç­
kinlerin, güçlü bir devletten yararlanarak aşağı tabakaları ve 
uzak diyarları içermek suretiyle yatay bir topluluktan yarattığı 
milletler, gerek siyasî bakımdan sınırlarla belirlenmemiş 
topraklar içinde yeralan azınlıklara ve gerekse sınırların dı­
şında kalan düşmanlarına karşı, öngörülebileceği gibi, ateşli 
191 

---

bir teritoryal milliyetçilik sergilemişlerdir. İktidarın dışında 
tutulmuş entelijensiya ile bazı orta tabakaların, "aşağıdan", 
öteki tabakaları etkin, politize olmuş bir "millet" halinde 
seferber edebilmek için (etno-tarih, dil, etnik din, gelenekler 
vs. gibi) kültürel kaynaklardan yararlanarak dikey bir top­
luluktan yarattığı milletler ise; gerek "gerçek" milleti ve 
fertlerini elektriklendirmek ve saflaştırmak için içe karşı, 
gerekse yabancı baskıcılar ile siyasî iktidara talip rakiplere 
karşı dışarıya karşı aynı ölçüde öngörülebilir, güçlü bir etnik 
milliyetçilik sergilemişlerdir. Bugün etkin halde bulunan 
milliyetçiliğin büyük bir kesiminin müsebbibi, bu ikinci tür 
millet ve milliyetçiliklerdir.