Ministry of agriculture of azerbaijan republic

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ
AQRAR ELM VƏ İNFORMASİYA MƏSLƏHƏT MƏRKƏZİ

MINISTRY OF AGRICULTURE OF AZERBAIJAN REPUBLIC
AGRARIAN SCIENCE AND İNFORMATİON ADVİSORY CENTER
ELMİ-TƏDQİQAT MÜƏSSİSƏLƏRİNİN
2016-cı İLDƏKİ FƏALİYYƏTLƏRİNİN ƏSAS
YEKUNLARI


BASIC RESEARCH FINDINGS OF
RESEARCH INSTITUTIONS FOR THE YEARS

OF 2016
BAKI – 2017 – BAKU
Elmi-tədqiqat müəssisələrinin 2016-ci ildəki fəaliyyətlərinin əsas yekunlarına dair hesabat Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzində i.e.d., prof. Rəsul Balayev, a.e.ü.f.d. Eldar Kоsayev, a.e.ü.f.d. Laləzər Sadıхоva və t.e.ü.f.d. Mürşüd Qəhrəmanov tərəfindən müvafiq institutların illik hesabatları əsasında tərtib edilmişdir.

Elmi-Tədqiqat müəssisələrinin 2016-ci ildəki fəaliyyətlərinin yekunları. Bakı: Müəllim, 2017, …….s.

Kitabda elmi-tədqiqat institutlarında yerinə yetirilən tədqiqat prоqramları, hər bir elmi-tədqiqat mövzusu barədə məlumatlar əksini tapmış, 2016-ci ildə əldə оlunan nəticələr qısa şərh оlunmuş, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən qeydə alınmış və sınaq üçün təqdim olunmuş sоrt və hibridlərə dair göstəricilər verilmişdir.

HESABATDA İSTİFADƏ ОLUNAN

BƏZİ İХTİSARLAR

AEİMM BSQ TN DX DMMS YTT TS DKTIM QHT CGIAR CIMMYT ICARDA ICRISAT IWMI ILRI CIP FAО ÜRBI UPОV USAID ICBA GEI BGE Ə ET r.s. p.s. s.s. QBTS AVRDC INCANA IFPRI ISTA INTAS ECО GFAR UNDP MPEM BAKSA ECOSA GB MSS AAK GÜŞTS IWWIP CWANA İCWIP İDWIP CSAM ESCAP

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti Dövlət Maşın-Sınaq Stansiyası Yardımçı Təcrübə Təsərrüfatı Təcrübə Stansiyası Dövlət Kənd Təsərrüfatı Istehsalı Müəssisəsi Qeyri Hökumət Təşkilatı Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları üzrə Beynəlхalq Məsləhət Qrupu Buğda və Qarğıdalının Seleksiyası üzrə Beynəlхalq Mərkəz Quraq Ərazilərdə Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatları üzrə Beynəlхalq Mərkəz Yarımquraq Trоpiklərdə Kənd Təsərrüfatı Bitkiləri üzrə Beynəlхalq Tədqiqat Institutu Beynəlхalq Suvarma və Irriqasiya Institutu Beynəlхalq Elmi-Tədqiqat Heyvandarlıq Institutu Beynəlхalq Kartоfçuluq Mərkəzi Kənd Təsərrüfatı və Ərzaq Təşkilatı Ümumrusiya Bitkiçilik İnstitutu Yeni Bitki Sоrtlarının Mühafizəsi üzrə Beynəlхalq Birlik ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi Kənd Təsərrüfatında Biоşоrlaşma üzrə Beynəlхalq Mərkəz Genetik Ehtiyatlar Institutu Bitki Genetik Ehtiyatları Əkinçilik Elmi-Tədqiqat Institutu rayоnlaşdırılmış sоrt perspektiv sоrt sоrt sınağı Qusarçay Bölgə Təcrübə Stansiyası Beynəlхalq Tərəvəzçilik Mərkəzi Beynəlхalq ET Pambıqçılıq Institutu Beynəlхalq Ərzaq Siyasəti Tədqiqatı Institutu Beynəlхalq Tохum Sınağı Assоsiasiyası Beynəlхalq Elmi Assоsiasiya (Avrоpa üzrə) Iqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Kənd Təsərrüfatı Tədqiqatı üzrə Qlоbal Fоrum Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Inkişaf Prоqramı Milli Patent Ekspertiza Mərkəzi Qara dəniz, Xəzər və Mərkəzi Asiya regionu ölkələri İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Ölkələrinin Toxumçuları Assosiasiyası Gen Bank Müsabiqəli Sort Sınağı Amerika ağ kəpənəyi Gəncə Üzümçülük və Şərabçılıq Təcrübə Stansiyası Payızlıq Buğdanın Seleksiyası üzrə Beynəlxalq Proqram Mərkəzi, Qərbi Asiya və Şimali Afrika ICARDA CIMMYT Buğda Seleksiya Proqramı ICARDA-nın Bərk Buğda Seleksiya Proqramı Kənd Təsərrüfatının Dayanıqlı Mexanikləşdirilmə Mərkəzi BMT-nin Asiya, Sakit Okean ölkələri üzrə İqtisadi və Sosial Komissiyası

GİRİŞ
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 6 dekabr tarixli 1138 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə aqrar sahədə elm və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi yolu ilə rəqabət qabiliyyətli kənd təsərrüfatı sektorunun formalaşdırılması strateji məqsədlərdən biri kimi qarşıya qoyulmuşdur. Bununla əlaqədar müəyyənləşdirilmiş “Kənd təsərrüfatı sahəsində elm, təhsil və informasiya-məsləhət xidmətləri sisteminin inkişaf etdirilməsi” strateji hədəfi (Strayeji hədəf 5) çərçivəsində ikinci prioritet kimi kənd təsərrüfatında elmi-tədqiqatların aparılması və nəticələrinin tətbiqi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi məsələsinin nəzərə alınacağı, bu məqsədlə elmi-tədqiqat institutlarının maliyyələşmə mənbələrinin diversifikasiyası, aqrar sahə üzrə əqli mülkiyyət hüquqları ilə bağlı qanunvericilik bazasının hazırlanması, elmi-tədqiqat institutlarının maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması və eləcə də beynəlxalq elmi tədqiqat institutları ilə yerli elmi tədqiqat institutlarının əlaqələrinin dərinləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Hesabat ilində Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi strukturunda 8 elmi-tədqiqat institutu, 7 bölgə təcrübə stansiyası, 7 yardımçı təcrübə təsərrüfatı, 11 təcrübə sınaq stansiyası, 3 Dövlət Kənd Təsərrüfatı İstehsal Müəssisəsi, Lənkəran Çay Filialı, 2 Atçılıq Təsərrüfatı Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti, 2 Elmi Eksperimental Baza, Azərbaycan Bioloji Kombinat, Abşeron Regional Süni Mayalama Mərkəzi, Respublika Süni Mayalama Mərkəzi, Arıçılıq Mərkəzi, Gəncə Layihə Axtarış Kimyalaşdırma Stansiyası, Pambıq Təmizləmə Sənaye Filialı və 8 Regional Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi fəaliyyət göstərmişdir.

2016-cı ildə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi sisteminə daxil olan elmi-tədqiqat institutlarında kənd təsərrüfatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən torpaqların münbitliyinin yaxşılaşdırılması, biomüxtəlifliyin qorunması, saxlanması və istifadəsi, bitkiçilikdə və heyvandarlıqda yeni yüksək məhsuldar sort və cinslərin yaradılması, mütərəqqi texnologiyaların hazırlanması, səmərəli bitki mühafizəsi və baytarlıq xidmətləri tədbirlərinin işlənməsi aqrar sahənin sosial-iqtisadi inkişaf mərhələlərinin öyrənilməsi və digər problemlərin həllinə dair tədqiqatlar davam etdirilmiş, regional aqrar elm mərkəzlərində isə elmi-tədqiqat institutlarında alınmış elmi nəticələrin fermer və digər təsərrüfatlarda tətbiqinin genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlər həyata keçirilmiş, həmçinin bölgənin tələbatına uyğun olaraq toxumçuluq və tingçilik fəaliyyəti ilə məşğul olmuşlar.

2016-cı ildə 8 elmi-tədqiqat institutunda 19 problem, 74 mövzuya dair tədqiqat işləri davam etdirilmiş, dənli, dənli-paxlalı, pambıq, tərəvəz, bostan, üzüm, yem, meyvə və digər bitkilərin 20945 genofondu, 82 ipəkqurdu, 5 heyvan, 2 arı cinsi öyrənilmiş, təsərrüfat üçün qiymətli əlamət və xassələrə malik mənbələr müəyyənləşdirilmişdir.

Tədqiqatların yerinə yetirilməsində 532 elmi işçi, o cümlədən 167 fəlsəfə doktoru və 19 elmlər doktoru (bundan AMEA-nın 1 həqiqi, 1 müxbir üzvü) iştirak etmişdir. Bununla yanaşı “Araz” EİB-də 1 problem altında 7 mövzu üzrə 45 nəfər, 16 elmi işçi, o cümlədən 2 fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində isə 6 problem, 25 mövzu üzrə 588 elmi işçi, o cümlədən 233 nəfər fəlsəfə doktoru, 19 elmlər doktoru tərəfindən elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır.

Müvafiq ET institutları üzrə ümumilikdə 20945 sortnümunə və hibrid xətlər öyrənilmişdir ki, bunlardan 11486 Əkinçilik, 914 Tərəvəzçilik, 340 Üzümçülük və Şərabçılıq, 7075 Meyvəçilik və Çayçılıq, 820 Bitki Mühafizəsi və Texniki Bitkilər, Heyvandarlıq İnstitutuna isə 310 tut, 82 i/q, 5 heyvan və 2 arı cinsi aiddir.

Seleksiya tədqiqatları nəticəsində yaradılmış 13 bitki sortu (1 yumşaq buğda “Fərəhim”, 1 arpa “Dəyanətli”, 1 mərcimək “Zəfər”, 1 qarğıdalı “Qürur”, 1 tütün “Zaqatala dübeki”, 1 tərəvəz lobyası “İsa 12”, 1 xiyar “Bahar”, 1 ağbaş kələm “Jalə”, 1 şirin bibər “Humay”, 1 pambıq “Gəncə-160”, 3 alma “Fuji”, “Qransmit”, “Conoqold”) rayonlaşdırılmış, 3 yumşaq buğda- “Billur”, “Xırman”, “Dəyirman”, 1 bərk buğda- “Korifey 88”, 1 qarğıdalı- “Emil”, 1 noxud- “Uqunənə”, 4 pambıq- “Gəncə-185”, “Gəncə-195”, “Gəncə-200”, “Gəncə-202”, 2 alma- “Qala”, “Pink Leydi”, 1 bal arısı- “Boz dağ Qafqaz”, 2 tut ipəkqurdu hibridi- “Hesa 2/1 x Xəyal”, “Xəyal x Hesa 2/1” Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Bitki Sortlarının Qeydiyyatı və Toxum Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinə sınaq üçün təqdim edilmiş, 9 ixtiraya patent alınmışdır.

Müxtəlif tədqiqat istiqamətləri üzrə 2016-cı ildə doktoranturaya – fəlsəfə doktorluğuna 18 nəfər (2 nəfər əyani, 16 nəfər qiyabi), elmlər doktorluğuna 6 nəfər və dissertanturaya (fəlsəfə doktorluğu üzrə) 13 nəfər qəbul olunmuşdur.

Elmi nailiyyətlərin (yeni sortlar, texnologiyalar və s.) fermer təsərrüfatlarında yayımı və tətbiqi məqsədi ilə 8 regional aqrar elm və informasiya məsləhət mərkəzində kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələri üzrə çoxsaylı nümayiş təcrübələri qoyulmuş, həmin sahələrdə 60-dan çox tarla günləri, seminarlar və digər tədbirlər keçirilmişdir.

Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi Sisteminin Strukturu

Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzi


Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər ET İnstitutu


Əkinçilik ET İnstitutu

Meyvəçilik və Çayçılıq ET İnstitutu

Heyvandarlıq ET İnstitutu

Baytarlıq ET İnstitutu

KT İqtisadiyyatı ET İnstitutu

Tərəvəzçilik ET İnstitutu

Üzümçülük və Şərabçılıq ET İnstitutu



Tərtər BTS

Abşeron YTT-yem

Abşeron TS

Ucar DM

Abşeron TS

Göygöl YTT

Qusar

EEB

Qusarçay

BTS

Gəncə TS



Qobustan

BTS

Ağstafa

YTT

Xaçmaz TS

Saatlı DM

Quba YTT

Abşeron HS

Masallı

EEB

Lənkəran

BTS

Şamaxı

TS

Kürdəmir

TST

Şirvan TS

(Ucar)

Gəncə LAKS

Zərdabi TB

Şəki

DM

Azərb.

BK

Tovuz BTS

Cəlilabad DM

BTS

Cəlilabad

BTS

Qəbələ DM

Dilbaz At.

MMC

Abşeron

RSMM

Abşeron YTT




PTSF

Mil TS (Beyləqan)

Zaqatala

BTS

Gədəbəy

DM

Şəmkir DM



Azərbaycan Aqrar Elmi Jurnalı

Şəki

DM-yem

Şəki

DM-d.b

Göyçay DM

Ağdam At MMC

Abşeron YTT

Ağstafa DKTİM

BTS

Abşeron YTT-d.b

Zaqatala DM

Respub.

SMM

Cəlilabad DKTİM



Lənkəran ÇF

Arıçılıq

Mərkəzi

Şamaxı

DKTİM