| 2.Sadə və mürəkkəb cümlələrin tədrisi
«Cümlə» Azərbaycan dilinin tədrisi prosesində başlanğıcdan sonadək qırmızı bir xətt kimi keçən mövzudur. İbtidai sinif şagirdləri cümlə mövzusuna aid sadə aqlayışlar alır, yuxarı siniflərin təliminə hazırlanırlar. Onlar cümlənin bir, iki və daha artıq sözdən ibarət olduğunu öyrəndikləri kimi, iki cümlədən ibarət olduğunu da öyrənirlər. IV sinifdə uşaqlara «mürəkkəb cümlə» termini təqdim olunur. Tanışlıq və təhlil üçün şagirdlərə yalnız iki cümlədən əmələ gələn tabesiz mürəkkəb cümlə verilir. Əvvəlcə onun sadə cümlələrini ayırıb, hər birinin həm mübtədası, həm də xəbəri olduğunu aydınlaşdırmaq vacibdir:
Zəngvuruldu,müəllim dərsə başladı.
Bu zaman şagirdlər cümlədə iki bitmiş fikir olduğunu, iki müstəqil sadə cümlə birləşdiyi üçün ona mürəkkəb cümlə deyildiyini öyrənirlər.
Şagirdlərə mürəkkəb cümləni təşkil edən sadə cümlələr arasında vergülün qoyulması da başa salınır; məsələn: Axşam oldu, şamlar yandı. Yarış başlandı, biz qalib olduq.
IV sinifdə sadə cümlələrin ki, və, amma, ancaq, lakin, çünki bağlayıcıları ilə birləşdiyi mürəkkəb cümlələr üzərində iş aparılmalıdır (Gecə yarıdan keçmişdi, lakin toy səsi kəsilmirdi. Samir yaşda böyük idi, amma Ceyhun boyda onu ötmüşdü).
Mürəkkəb cümlə üzrə çalışmalar rəngarəng olmalı, şagirdlərin müstəqil fəaliyyət göstərmələri üçün şərait yaradılmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |
