5.Y.Kərimov Ana dilinin tədrisi metodikası (dərslik) “Kövsər ”nəşriyyatı
Bakı, 2011,2015
6.Ş.Nəbiyeva Ana dili tədrisi metodikasının aktual problemləri . Bakı,2010
7.A.Məmmədov Azərbaycan dilinin tədrisi tarixi (dərs vəsaiti). Bakı,2011
8.Y.Kərimov Ana dili tədrisi metodikasının nəzəri problemləri . Bakı,2005
9.İbtidai siniflərdə “ Müəllim üçün metodik vəsait”I,II,III,Ivsiniflər üçün
III sinif şagirdlərinə «Söz birləşmələri» mövzusuna dair sadə məlumat aşılanır. Məktəblilər bu prosesdə öyrənirlər:
Mənası bir-biri ilə bağlı olan iki sözə söz birləşməsi deyilir: gözəl çiçək, məktəb binası, çayın sahili. Söz birləşməsindəki sözlərin biri əsas, digəri asılı olur. Bunu sualların köməyi ilə bilmək mümkündür: 3) nəyin sahili? – çayın.
necə çiçək? – gözəl; 2) nə binası? – məktəb
Söz birləşməsi bitmiş bir fikir bildirir. Mübtəda ilə xəbər birlikdə söz birləşməsi yaratmır. Onların birləşməsi fikir bildirməklə cümlə əmələ gətirir»
Şagirdlər söz birləşmələri və cümlələr üzərində müşahidə aparır, fərqi aşkara çıxarır və beləliklə, mövzunun şüurlu mənimsənilməsinə hazırlanırlar. Məsələn,
Söz birləşməsi
|
Cümlələr
|
Bulaq suyu
|
Bulağın suyu şirin olur
|
Taxıl zəmisi
|
Taxıl zəmisi dalğalanırdı
|
Ana vətən
|
Ana vətənim Azərbaycandır
|
Xəzərin sahili
|
Xəzərin sahili sərindir
|
Beləliklə, söz birləşmələrinə aid çalışmalar üzərində iş anlayışların aşılanması və möhkəmlənməsinə xidmət edir.
III sinif şagirdlərinə çatdırılır ki, söz birləşmələri iki müstəqil mənalı sözün birləşməsindən əmələ gəlir.
Söz birləşmələrini əmələ gətirən sözlərdən biri tabe söz, digəri tabeedici olur. Bir qayda olaraq tabe söz tabe edicini izah edir, konkretləşdirir, onun təyini olur. Məsələn,
Qalın kitab, balaca həyət, ahəngdar səs, qədim kitabələr, körpə ağac və s. Burada I tərəf ikinciyə yanaşır, necə? nə cür? hansı? Sualına cavab verməklə, II tərəfin təyini vəzifəsini daşıyır. Yəni bu birləşmələrdə I tərəf asılı, II tərəf əsas sözdür. Məsələn:
şirin
|
Çörək
|
sərin
|
Hava
|
söz
|
külək
|
çay
|
Su
|
Sonra şagirdlər öyrənirlər:
«Düzəltdiyiniz cüt sözlər söz birləşmələri adlanır. Söz birləşmələri iki cür olur: şəkilçisiz yaranan söz birləşmələri, şəkilçilərlə yaranan söz birləşmələri»
Məsələn,
1) günəşli şəhər, pəncərə şüşəsi, yaz havası, quş yumurtası, məktəbin həyəti, meyvənin şirəsi, sulu xörək, quş yuvası, taxıl biçini;
2) müqəddəs torpaq, azğın düşmən, yeddi oğul, yeni mənzil, kiçik məktub, geniş tala, ilk bahar və s.
Sonra şagirdlər öyrənirlər ki, «Nitqimiz cümlələrdən ibarətdir. Cümlə bitmiş fikri bildirir»;
«Sözlər mənasına görə müəyyən ardıcıllıqla düzüləndə bitmiş fikir bildirir. Cümlə bir və ya bir neçə sözdən əmələ gəlir və s.
Dostları ilə paylaş: |
