«MÜhasibat uçotu və audiT» (DƏrsliK)

İstehsal ehtiyatlarının hərəkətinin sənədləşdirilməsi

Materialların uçotu

ATƏ-nin uçotunun xüsusiyyətlənməsi

ƏLAVƏ ƏDƏBİYYAT

1. 
   M.Q.Beyqelğzamer. Uçet gkonomiki materialğnıx resursov. Moskva 1997
   
2. 
   Q.Ə.Abbadsov «Materialların uçotunun təşkili və onun təkmilləşdirilməsi istiqamətləri», «Maliyyə və uçot» jurnalı, № 10, 12. 2002-ci il
   
3. 
   S.M.Süleymanov «İstehsal ehtiyatlarının uçotu və auditi». Bakı 2003
   

2.1. İstehsal ehtiyatları, onların qiymətləndirilməsi və uçotunun vəzifələri

İstehsal ehtiyatları müəssisənin materiallara olan tə­lə­batını təmin etməklə istehsal və təsərrüfat fəaliyyətinin hə­yata keçirilməsində əmək əşyası kimi is­ti­fa­də olunur. İs­­tehsal ehtiyatlarını fərqləndirən əsas xüsusiyyət odur ki, onların də­yəri istehsal olunmuş məhsulun maya dəyərinə tamlıqla daxil olur və bu za­man öz xarici formasını dəyişirlər. Qeyd edilənlərdən yuxarıda göstərilən birin­ci üsuldan (orta maya dəyəri üzrə) bizim uçot təcrübəsində daha çox istifadə olunur. Sonrakı üsullardan isə beynəlxalq təcrübədə daha çox istifadə olunur.

Sənaye məhsulu istehsalı sahəsində əmtəə-material qiymətlilərinin həcmi daima artmaqdadır. Mövcud hesablamalara görə istehsal olunmuş məhsul­la­rın maya dəyərində material ehtiyatlarınrın həcmi maşınqayırma sənayesində 60%, yüngül və kimya sənayesində 70-90% -ə qədər təşkil edir. Ona görə də istehsal ehtiyatlarının mühasibat uçotunun düzgün və səmərəli təşkil olunması sərbəst bazar iqtisadiyyatı şəraitində mühüm vəzifələrdən biridir.

İstehsal ehtiyatları, istifa­də olunması xarakterindən asılı olaraq və isteh­sa­latda ro­lu nəzərə alınmaqla xammal, materiallara, yanacağa, ta­ra və tara ma­teriallarına, ehtiyat hissələrinə, azqiymətli və tez köhnələn əşyalara və s. bölünür.

Hazırki şəraitdə olaraq istehsal ehtiyat­la­rı­nın uçotunun qarşısında aşağıdakı vəzifələr durur:

1. 
   Materialların tədarükü, daxil olması və bu­raxıl­ma­sı ilə əlaqədar olan sənədlərin düzgün və vaxtında rəs­miy­yətə salınması, onlara sərf olunmuş xərclərin düz­gün­lü­yünə nəzarət etmək;
   
2. 
   İstehsal ehtiyatlarının saxlanmasına və hərə­kə­ti­nə nəzarət;
   
3. 
   İstehsal ehtiyatları üzrə müəyyən olunmuş nor­ma­ların düzgün yerinə yetirilməsinə daimi nəzarətin tə­min olunması;
   
4. 
   Əmtəə-material dəyərlərinin istehsalatda əsas­lan­dı­rılmış normalar üzrə sərf olunmasına daimi nəzarətin tə­min olunması;
   
5. 
   Texniki tullantıların, itkilər və onlardan istifadə olun­ması imkanları üzərində nəzarət;
   
6. 
   Əmtəə-material satıcıları ilə hesablaşmaların vax­tında icra olunması, yolda olan material dəyərləri üzə­rində nəzarətin aparılması və s.
   

Qeyd edilən bu vəzifələrin həlli bilavasitə uçotun düzgün təşkili sayəsində yerinə yetirilə bilər.

«Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respub­li­kası Qanununda müəy­­­yən olunduğuna görə xammal, əsas və köməkçi materiallar, yanacaq, alın­mış ya­rım­­fab­ri­katlar, komplektləşdirici məmulatlar, ehtiyat hissələri, məh­sulların (mal­la­rın) qablaşdırılması və daşınması üçün istifadə olunan taralar və digər material eh­tiyatları uçot və hesabatda onların faktiki maya dəyəri üzrə əks etdi­ri­lir. Ma­te­ri­al ehtiyatlarının faktiki maya dəyəri, mal­satan­la­rın kreditə verdikləri həmin ehtiyatlar üçün faizləri, təc­hi­zat, xarici iqtisadi təşkilatlarla ödənilən əlavələr (üs­tə­lik­lər), komissiyon rüsumları, mal birjaları xidmətlərinin dəyəri, gömrükxana rüsumu, kənar təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən daşınma, saxlanma xərcləri və s. xərclər daxil edilməklə onların alınmasına çəkilən xərclərdən (əla­və dəyər vergisini çıxmaqla) asılı olaraq müəyyən edilir.

Azərbaycan Respublikasında mövcud olan qanun­çu­luğa görə istehsala silinən material ehtiyatlarının fak­ti­ki maya dəyəri ehtiyatların qiymətləndiril­mə­sinin meto­d­la­rından biri ilə, yəni orta maya dəyəri üzrə, vaxta görə birinci alınanların maya dəyəri üzrə (FİFO), vaxta görə sonuncu alınanların maya dəyəri üzrə (LİFO) müəy­yən­ləş­dirilə bilər.