Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 154 –
– 155 – talqinicha, qahramon ko‘pincha ana shunday zoomorf ko‘makchilar yordamida «g‘aroyib predmet»larni qo‘lga kiritadi. Sehrli ertaklarda sirli gul, hayot guli, dorivor sehrli giyoh, mehrigiyo, bargi shifobaxsh daraxt, so‘lmas gul kabi g‘aroyib o‘simliklar ham mifologik kod sifatida syujet qurilishida muhim o‘rin tutadi. O‘zbek xalq sehrli ertaklarining obrazlar tizimida kelib chiqishi qadimgi mifologik tasavvurlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan dev, pari, yalmog‘iz kampir, ajdar singari mifologik obrazlar asotiriy personajlar muhim o‘rin tutadi. Bu tip obrazlar ertak badiiy strukturasida qahramoniga yordam beruvchi homiy-personaj, unga dushmanlik qiluvchi raqib- personaj, «g‘aroyib predmet»larni hadya etuvchi epik homiy kabi vazifalarda keladi. Ertaklarda faol qo‘llaniladigan tilsimiy vositalardan biri hayot baxsh etuvchi sehrli suv, ya’ni obi hayot, befarzand malika yeganidan keyin bo‘yida bo‘lib qoladigan yoki o‘likka ham jon ato etadigan sehrli olma, g‘aroyib meva qiladigan oltin tarvuz urug‘i va h.k.lar bo‘lib, bu narsalar sehrli ertakka xos tilsimning yuzaga chiqish vositasi vazifasini bajaradi. O‘zbek xalq sehrli ertaklarida tilsimni yuzaga chiqaruvchi ochil dasturxon, qaynar xumcha, ur to‘qmoq, sehrli nay, uchar gilam, oynai jahon, sehrli chiroq, sehrli taroq, sangilsopoltosh, «kimonazar, labbay nazar» kabi «g‘aroyib predmet»lar ko‘p uchraydi. Xususan, «Ur to‘qmoq» ertagida laylak kal yoki kambag‘al cholga yordam beradi. Unga «ur to‘qmoq», «ochil dasturxon», «pishti palov» kabi asboblar taqdim etadi. «Uch og‘ayni» ertagida qahramonga chumolilar yordam berib, sochilgan donlarni yig‘ib beradilar. «Badalqorachi» ertagida qahramonga otlar yordam beradilar. Yoki gavhar tuxum qilib beradigan qushlar o‘z tuxumlari bilan kambag‘al o‘tinchi- cho‘ponlarni boy qiladilar va h.k. – 155 – Xulosa qilib aytganda, o‘zbek xalq ertaklarining milliy o‘ziga xosligi birinchidan, ertakchilik ijodiyotining qadim zamonlardan buyon shakllangan izchil ijrochilik an’analari doirasida uzluksiz taraqqiy etib kelganligi, O‘zbekistonning o‘ziga xos tabiiy-iqlimiy shart-sharoitlari, tabiati, nabotot va hayvonot dunyosi, xalqning o‘ziga xos milliy an’ana lari, ma’naviy qadriyatlari, urf-odat va marosimlari, ishonch- e’tiqodlari va dunyoqarashining ertaklarda o‘z aksini topgan- ligi bilan belgilanadi. Ikkinchidan, o‘zbek ertakchiligida o‘zi-ga xos hududiy-lokal ijrochilik an’analari mavjud bo‘lganli- gi, ertakchilik maktablarining ustoz-shogirdlik an’analari asrlar mobaynida izchil davom etib kelganligi, epik syujetlar iqtidorli ertakchilar tomonidan ijodiy qayta ishlangan, sayqal berilgan, yangidan yangi variantlar yuzaga kelgan. Uchinchidan, ertakchilar ijodiyoti faqat ijrochilikdangina iborat bo‘lmay, balki yaratuvchilik ham muhim o‘rin tutgan. Shu bois, ular an’anaviy ertaklarni ijro etish barobarida yangi ertaklarni ham yaratishgan. Natijada ertak syujetlari takomillashib, yangi motiv va talqinlar hisobiga boyib, o‘zgarib boravergan. Bu esa o‘zbek ertaklarining milliy o‘ziga xosligi va originalligini ta’minlagan. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|