Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

32. KOR KİŞİNİN NAĞILI
Bir kor kişinin iki oğlu varmış. Böyüh oğlu evliymiş, kiçih oğlu da ərgənimiş. Evdəki işin hamısını kiçih oğlan görərmiş. Hə, bir gün kiçih oğlan görür ki, qardaşı gəlir durur onun yanında. Deyir ki, qardaş, xeyir ola? Deyir ki, qardaş, bəs gəl ayrılax.

Deyir:

– Ayrılax?

Qardaşı deyir:

– Hə.

Deyir:

– Onda atamız bir paydı, nə qədər var-döölətimiz var, o da bir paydı. Hansını isdiyirsən götür.

Böyüh qardaş deyir:

– Qardaş, icazə ver, onda gedim evə, məsləhətdəşim.

Nəsə, gedir. Səhər gəlir deyir ki, bəs biz vara yiyə dururux.

Deyir:

– Onda arvadaa deginən bizə birəz çörəh versin.

Bir beş metir, altı metir parça götürür, kişini alır qucağına, çörəyi-zadı da uşax kimi qoyur qavağına. Sora “Allah, Məhəmməd, ya Əli”, – deyif düşür yola. Kişi də çoxbilmiş adamımış ee, ta dünyanı elə-belə boşuna vermiyif. Elə soruşur:

– Ay bala, bura indi haradı?

Deyir:

– Ata, bura filan yerdi.

Deyir:

– Ay bala, az qala sən bu padşahın diyarınnan çıxasan. Bala, çörəh ver.

Baxır ki, çörəh yoxdu. Deyir:

– Ata, darıxma, – işığ axı uzaxdan baxanda gözə yaxın görünür, – bı sahat çörəh gətirəjəm.

Kişini qoyur yerə, gedir ora. Heş demiynən bıra da bı tərəkəmə – qoyun-zat saxlıyan çoban-çolux yeriymiş. Gəlir bıra. Bıra gələndə tez bını qarşılıyıllar. Qardaş, xoş gəlmisən, beş gəlmisən. Deyir:

– Qardaş, xoş günuza gəlmişəm, amba xayış eliyirəm sizdən, məni tez yola salın.

Deyir:

– Nəyə ehtiyacın var?

Deyir:

– Bəs bir kor atam var. Yolun qırağında qoyuf gəlmişəm. Nə versaaz, verin. Yol adamıyıx.

Tez qazanı töküllər, çörəyin arasına qoyullar. Qoçax aparır atasına yemək-zad verir. Genə şəlliyir dalına, yeməyi qoyur genə qabağına, bir müddət gedənnən sohra deyir:

– Bala, indi haradı?

Deyir:

– Filan yerdi.

Deyir:

– Ay bala, ta hara gedək? O patşahın vilayətinnən çıxdıx bu patşahın vilayətinə gəlmişik.

Oğlan deyir:

– Nətəri deyirsən, nə məsləhət görürsən?

Deyir:

– Bıralarda bir yer tap, bırda dolanax daa biz.

Hə, bırda bir yer tapır, bir daxma kimi düzəldir. Gündüz gedir işdiyir, axşam da nə qazansa, gətirir, yeyillər, içillər. Bir müddət belə gedir. Gedəndə bir gün bı kişi nəysə əllərini salır civinə. Kişi də dünyagörmüş kişiymiş da. Görür ki, bir daş var. Bı daşı gözünə sarı eliyəndə işıldıyır. Axşam gələndə deyir:

– Bala, mənim gözüm açılmır yuxudan, nə müddətdi mənim gözüm kordu. Bu daş nəysə çox qiymətdi daşdı.

Deyir:

– Neynim?

Deyir:

– Apar patşaha, dəllalların yanına, soruş gör bının qiyməti nədi? Qiymətini alarsan, gətirərsən da.

Nəysə, bı patşaha aparır, o patşaha aparır, olmur. Dedilər, onda şahlar şahı varmış, aparıllar onun yanına. Baxır deyir ki, ay bala, bı daşın qiyməti qırx qatır yükü qızıldı. Verirsən?

Deyir:

– Yox.

Bir də ordan qayıdır gəlir atasının yanına. Deyir:

– Ata, sənin o daşının qiyməti qırx qatır yükü qızıldı. Verim, vermiyim?

Deyir:

– Bala, niyə vermirsən ki? Ver!

Qırx qatır yükü qızılı verir, gətirir tökür bu xosmanın böyrü­nə. Bu, xosmadan qəlbi olur. Üsdünü örtür. Deyir ki, indi, ata, nə iş görüm, nağayrım? Deyir ki, bala, əvvala bu puldan götür, bu şəhə­rin içində hamıya hörmət elə. Görəndə ki, sən aralıdan gələndə deyillər filankəs bıdı gəldi ha, onda sən qorxma, [o puldan] ver, getsin. Bu, o qədər bı şəhərdə hörmət qazanır, elə əənnən gələndə camahat belə çəkilir qırağa, deyir gəl. Deyir:

– Ata.

Deyir:

– Bala, nədi?

Deyir ki, ata, sən dəənnən də birəz artıx hörmətim var xalqın içində. Deyir:

– Bala, onda bu puldan ver, bu ölkədə yaxşı bir patşahyana ev tikginən, hamamı, stalovısı, çayı, nə bilim nə lazımdı tikdir.

Deyir:

– Baş üsdə.

Bı bırda ev – patşahyana bir ev tihdirir. Onnan sohra stalovısı, hər bir şeyi içərisində. Camahat gəlir, yeyir-içir. Amma qısırqalan­mır. Deyillər:

– A kişi, sən nağarırsan? Çınqıllıx da olsa, bı qutarajaxdı da. Gəl özaa bir adam tap, sənin yeraa bını aparsın dana. O da hesabı götürsün, sənin puluun üsdünə pul gəlsin da. Genə baha qiymətə yox, ucuz qiymətdərə ver da.

Nəysə, bı razılaşır. Bir nəfər tapır. Bir müddət bıllar bırda qalıllar bu vəziyətdə. Bir gün bu oğlan gəlir deyir ki, ata, filankəs deyir gedək evə, mən də getmirəm. Deyir:

– Yox, bala, çağırıllar səni, get.

Gedir. Hə, mının da bir qızı varmış. O vaxdı qız örtühdə olurmuş. Deyir ki, açıx danışax da, qızım var. Sən də tək oğlansan, mən isdiyirəm ki, sən o qızı alasan. Biz elə bir aylə kimi yaşı­yax. Deyir ki, alaram, amma bu şərtlə ki, gərək o, mənim kor atam nə desə, ona “hə” deyə. Elə bıllar deməmişdən qız pərdənin dalınnan deyir ki, ölümə buyura ha, yox demiyəjəm.

Deyir:

– Yaxşı.

Söz yox ki, bu özü eləmiyəjəh, əlinin altda olan qulluxçulara elətdirəjəh. Bıllar bırda bu minvalnan yaxşı toy-zad ehtiyatı görəllər. Toy qutarannan sohra bıllar bırda yaşamağa başdıyıllar.

İndi gələh bı tərəfə – o var-dööləti güdən qardaşın yanına. Bırda Allah bir tufan elədi, bırda bir qırğın olur, həmən o qardaş təhcə bir taxdanın üsdündə gəlir çıxır patşahın vilayətinə. Başdıyır bırda yığı yığmağa. Bına kim nə versə, onun olır, dilənçi kimi da.

Hə... Bir müddət gəlib keçənnən sohra bı oğlan gəlir görür ki, çırtma vursan, kişinin qanı çıxar. Arvadına deyir:

– Ağız!

Deyir:

– Hə.

– Kişiyə kim nə deyifdi? Sən nə demisən?

Deyir:

– Vallah, mən heş zad deməmişəm.

[Atası] deyir ki, bala, gəlin günahkar dəyil. Sənin ölmüş qar­da­şın gəlmişdi, orda – aşağıda zarıyanda səsinnən tanıdım. Gəlinə dedim ki, get bir dəst paltar ver, hamamlansın. Bir qab da yemək verin yesin, işsin. Bir balaca tənbəki kisəsiynən bir də qızıl verin, gessin, dolansın.

– Əşi, nejoldu?

Deyir:

– Mən nə bilim, gəldi, getdi daa.

– A, nə irəng paltar vermişdin? Rəngi nəydi? Nə tərəfə getdi?

Deyir:

– Belə getdi.

Bı oğlan dəli kimi çıxır ki, ayə, bı rəngdə, bı fasonda belə bir adam getdi. Deyillər, ayə, bax, bırdan dee belə getdi.

İndi hamıya hay düşüb ki, əyə, filankəsin qardaşı gəlib çıxıb. Qardaşını tapır, öpür o üzünnən, bu üzünnən. Deyir:

– Ə qardaş, Allah xətrinə, mənim qardaşım-zadım yoxdu. Ala verdiyin bı pulu-zadı, paltarı – hamısını çıxardım verim.

Deyir:

– Yox e, gedəh, saa subut gösdərəjəm. Görəssən ki, həqiqi mən sənin qardaşınam.

Nəysə, nağıl dilidi. Gəlir çıxıllar ikinci mərtəbəyə. Görüllər ki, bir kişi oturub. Bu kişini görəndə o, qapıdan iməhliyə-iməhliyə gəlir onun əlinnən öpür:

– Ata, məni bağışda, bir səfdi eləmişəm.

Deyir:

– Allah üzüü qara eləsin, nəyii bağışdıyım? Dur, get.

İndi o qızıl vardı ee, o, hardan gəlmişdi? O ki çörəyi qutar­mışdı, getdi çobannarın yanında, kişi onda iki daş götürüb bir-birinə vurur ki, yəni qurd-quş gələndə bilsin də. Həmən o daşı o vəziyətinə görə, ürəyinə görə Allah qızıl eliyir.