Hukukun temel kavramlari

9.1.4.Ceza  Yargılaması  (Muhakemesi/Usulü)  Hukuku  (Sümer  2018: 
146-148):  
Ceza  yargılaması,  bir  suçun  işlenip  işlenmediğini,  işlenmişse  nasıl,  kimin  tarafından 
işlendiğini  ve  yaptırımının  ne  olacağını  belirlemeye  çalışan  bir  usul  hukuku  dalıdır.  Bu 
çerçevede,  iddia,  savunma  ve  yargılama  niteliğindeki  birtakım  faaliyeti  içine  alır.  Ceza 
yargılaması, maddi gerçeği araştırır. Ceza yargılamasının temel kaynağı, 4 Aralık 2004 tarih ve 
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunudur. Bunun yanında Türk Ceza Kanunu, Polis Vazife ve 
Salahiyet  Kanunu  ve  Çocuk  Koruma  Kanunu  gibi  yasalar  da  ceza  yargılamasıyla  ilgili 
hükümler içermektedir. 
Ceza Yargılama Hukukuna Egemen Olan İlkeler 
Davasız yargılama olmaz: Bu ilkeye göre, bir kişi hakkında usulüne uygun açılmış bir 
dava bulunmadığı takdirde yargılama söz konusu olmaz. Usulüne uygun dava açılsa bile kişi 
neyle suçlandığını ve ne tür haklara sahip olduğunu bilmelidir.  
Adil  yargılanma  ilkesi:  Bu  ilke,  tarafsızlığı  bağımsızlığı  teminat  altına  alınmış  ve 
yasayla  kurulmuş  (doğal  yargıç  ilkesi),  mahkeme  önünde,  hakkaniyete  uygun  bir  yargılama 
anlamına gelir. 
Aleniyet  (Açıklık)  ilkesi:  Yargılamanın  herkese  açık  olması,  kişilerin  cezalandırma 
konusunda devlete güvenmelerini temin eder. Anayasa ve yasalar bu ilkenin mutlak bir biçimde 
uygulanmayacağını, kimi istisnalarının olduğunu belirtmiştir. Buna göre, genel ahlâk ve kamu 

---

224 
 
güvenliğinin korunması veya sanığın yaşının küçük olması gibi durumlar söz konusu olduğunda 
mahkeme, yargılamanın aleni yapılmamasına karar verilebilir. 
Sözlülük ilkesi:  İfadenin  ve savunmanın sözlü alınması ve sonra tutanağa geçirilmesi 
zorunludur.  Buna  ceza  yargılamasında  sözlülük  ilkesi  denir.  Sözlü  olarak  ifade  edilmeyen 
hususlar karar aşamasında dikkate alınmaz. 
Kendiliğinden araştırma ilkesi: Ceza yargılamasında kamu yararı bulunduğundan savcı 
ve  yargıç  tarafından  kendiliğinden  araştırma  ilkesi  geçerlidir.  Bunun  sonucu  olarak,  yargıç 
taraflarca şikâyet dilekçesinde, iddianamede veya savunmada yer verilen olgu ve kanıtlarla ve 
tarafların  istemleriyle  bağlı  değildir.  Yine  bu  ilkenin  bir  gereği  olarak  savcı,  yargıç 
şüphelinin/sanığın lehine ve aleyhine olan her şeyi araştırır. 
Yargılamanın çabukluğu/yargılamanın makul sürede bitirilmesi ilkesi: Bu ilkeye göre, 
suç varsa en kısa zamanda ortaya çıkarılmalı ve sanık da cezalandırılmalıdır. Yargılama bir an 
önce  bitirilmelidir  çünkü  soruşturmaya  konu  olayın  üzerinden  zaman  geçtikçe  kanıtlar 
kaybolabilir, şüpheliler kaçabilir, tanıkları zamanla tanık oldukları olayı unutabilir. Bunlar da 
yargılamayı olumsuz etkiler. Bir başka ifadeyle uzayan davalar adil yargılamayı olumsuz yönde 
etkileyebilir. Ayrıca kişinin uzun bir süre itham altında kalması masumiyet ilkesine de zarar 
verebilir.  Avrupa  İnsan  Hakları  Mahkemesi  kararlarına  göre  de  davaların  makul  sürede 
sonuçlandırılması  gerekmektedir.  Makul  sürede  sonuçlandırılmayan  yargılamalar,  sadece 
makul süreyi aştığı için adil yargılanma ilkesine aykırı bulunabilmektedir. 
Yargılamanın Özneleri 
Yargılama süreci, çok sayıda kişi ve makamın katılım ve katkılarıyla işleyen karmaşık 
bir süreçtir. Ceza yargılamasına katılanlar iddia (savcı), savunma (avukat) ve hüküm makamları 
ve bunların yardımcılarıdır. 
Cumhuriyet savcısı: Uyuşmazlığı mahkemenin önüne getiren, bununla ilgili araştırma 
ve hazırlık yapmak iddia faaliyetini yürüten kişidir. Cumhuriyet savcısı, soruşturma işlemlerini 
kendisi yapabileceği  gibi kolluk (polis, jandarma) teşkilatından da yararlanabilir. Şüphelinin 
hem lehine hem de aleyhine olan delilleri toplar.  
Şikâyetçi (Müşteki): Bir suçtan zarar gören veya mağdur olup da aleyhine işlenen suçu 
şikâyet  mercilerine  bildiren  kimsedir.  Şikâyet  kişiye  bağlıdır  ve  süreye  bağlıdır.  Bir  başka 
ifadeyle şikâyeti ancak şikâyete bağlı bir suçtan zarar gören kimse yapabilir. Bu şikâyet failin 
ve fiilin belli olmasından itibaren altı ay içinde yapılmalıdır. Bu süre içinde şikâyet yapılmazsa, 
şikâyet hakkı düşer. 
Mağdur:  İşlenen  suçtan  dolayı  yazar  gören  veya  tehlikeye  uğrayan  kişidir.  Örneğin 
hırsızlık  suçunda  taşınır  malı  çalınan  kimse,  cinsel  istismar  suçunda  cinsel  istismara  maruz 
kalan çocuk, hakaret suçunda hakarete uğrayan kişi mağdurdur.  
Suçtan zarar gören: İşlenen bir suç nedeniyle bir menfaati ihlal edilen kişidir. Örneğin 
adam öldürme suçunda, öldürülen kişinin yakınları suçtan zarar gören kişidir. 

---

225 
 
Savunma: Suç işlediği iddia edilen kişinin suçsuz olduğunu ispatlamak için bizzat sanık 
veya  müdafi  (avukat)  tarafından  gerçekleştirilen  faaliyetlerin  hepsi,  savunma  olarak 
adlandırılır. 
Şüpheli: Suç işlediği iddiasıyla savcılık tarafından soruşturulan kişiye denir. 
Sanık: Hakkında ceza davası açılan kişiye denir.  
Müdafi:  Suç  işlediği  ileri  sürülen  kişinin,  ona  yüklenen  suçu  işlemediğini  veya  ileri 
sürüldüğünden daha az cezayı hak ettiğini yahut fiilin hukuka aykırı olmadığı veya bazı yasal 
nedenlerle  cezalandırılmaması  gerektiğini  ileri  sürmek  yoluyla  savunma  faaliyetini  yürüten 
avukata müdafi denir. Şüpheli veya sanık, soruşturma ve kovuşturmanın  her aşamasında bir 
veya birden fazla müdafinin hukuksal yardımından yararlanabilir. 
Müdafi ve vekil farklı kavramlardır. Müdafi, şüpheli veya sanığın ceza yargılamasında 
savunmasını yapan avukatı; vekil ise, katılan (müdâhil), suçtan zarar gören veya malen sorumlu 
kişiyi temsil eden avukatı dile getirir.  
Yargıç (Hâkim): ceza yargılamasında önüne gelen uyuşmazlığı çözen kişidir. 
 
 

---

226