İNŞaat mühendiSLİĞİ anabiLİm dali

7. PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI

  
ADA Elvan

Danışman : Prof. Dr. T. Hakan ALTINÇEKİÇ

Anabilim Dalı : Peyzaj Mimarlığı

Programı : -

Mezuniyet Yılı : 2014

Tez Savunma Jürisi : Prof. Dr. T. Hakan ALTINÇEKİÇ

Prof. Dr. Hüseyin DİRİK

Prof. Dr. Nuran ZEREN GÜLERSOY

Prof. Dr. Mesut HASDEMİR

Prof. Dr. Haldun MÜDERRİSOĞLU


İstanbul Adaları Peyzajında Kültürel Dinamiklerin Etkisiyle Oluşan Değişimlerin Değerlendirilmesi
Çağlar boyunca üç büyük devlet için önemli bir yerleşim alanı olan İstanbul, tarihi, kültürel, arkeolojik ve doğal değerleri ile ender bir fiziksel ve doğal yapıya sahiptir. İstanbul Adaları’nın tarihi ve kültürel yapısı da, bağlı olduğu İstanbul kenti ile yakından ilgilidir. Adalar, merkezden kopuk özgün ada yapısının yanı sıra, tarihsel süreç içerisinde burada yaşamış olan medeniyetlerin bıraktığı izleri de taşıması nedeni ile değerli bir doğal ve kültürel peyzaj alanıdır.
Adalar halkı, çok kültürlü nüfus yapısı nedeni ile ülkede yaşanan toplumsal, sosyal ve ekonomik dinamiklerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Yüzyıllar boyunca burada yaşayan toplumun sahip olduğu gelenek, görenek, kültür ve yaşam biçimi, doğadan yararlanış ve kullanış şekline bağlı olarak, doğa üzerinde izler bırakmış ve bugünkü peyzaj değerlerini oluşturmuştur. Adaların sınırlı toprak bütünlüğüne sahip olması nedeni ile toplumsal yapı ve peyzaj arasındaki etkileşimin, peyzaj değişimine etkisi belirgin olarak gözlemlenmektedir.
İnsanoğlunun çevresi, doğa ve zaman ile arasındaki tüm sosyal, ekonomik, kültürel ve duygusal bağların açıklaması olan peyzaj, aynı zamanda ortak kimliğimizin bir parçası ve yeni nesiller için bırakacağımız mirası oluşturmaktadır. Bu nedenle, peyzaj alanlarının geçirdiği değişimlerin kayıt altına alınması ve güncel durumunun belirlenmesi önem arz etmektedir.
Belirtilen nedenler doğrultusunda, İstanbul Adaları’ndan Büyükada, Heybeliada, Burgazada ve Kınalıada’nın toplumsal olaylar, politik kararlar ve planlama çalışmalarını kapsayan kültürel dinamiklerin etkisiyle şekillenen peyzajı ve değişimlerini değerlendirmek, bu tez çalışmasının amacını oluşturmaktadır.

Peyzaj değişimi, peyzajın fiziksel yapısında oluşan değişimlerin tespit edildiği peyzaj karakter alanlarının tespiti ve tanımlanması yöntemi ile peyzajı algılayan ve düzenleyen toplumun algısını ölçmek amacıyla yapılan fotografa dayalı anket yönteminden faydalanılarak belirlenmiştir.

İlk yöntemi oluşturan, peyzaj karakter alanlarının belirlenmesinde, 1918 yılına ait Necip Bey Haritaları, 1938 yılına ait İstanbul Harita Şirketi Haritaları ile İBB tarafından 1986 ve 2007 yıllarında hazırlanan hâlihazır haritalar altlık olarak kullanılmıştır. Her ada için 1918 yılı, 1938 yılı, 1986 ve 2007 yılları olmak üzere farklı yıllara ait arazi kullanımı, peyzaj tipleri ve yeşil alan tipleri ile peyzaj karakter alanlarına ait 4 adet pafta olmak üzere toplamda 16 adet pafta hazırlanmıştır. Peyzaj değişimi, oluşturulan farklı yıllara ait bu haritaların overlay-kaplama analizleri yapılması sonucu elde edilen alansal büyüklük tablosundan yararlanılarak karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir.
Adalar tarihinde öne çıkan, toplumsal olaylar göz önünde bulundurulmuş, kültürel dinamikleri oluşturan sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel veriler dönemlere ayrılmıştır. Peyzaj değişiminde kültürel dinamiklerin etkisini değerlendirmek adına, peyzaj karakter alanlarından elde edilen bulgular ile aynı dönemlere ait kültürel veriler örtüştürülerek yorumlanmıştır.
Adalarda peyzajın kültürel boyutunu oluşturan ve etkileyen insan faktörünün, peyzaj değişimi ile ilgili algısını ölçmek adına 100 kişi ile 20. yüzyıl başı ve güncel fotograflardan oluşan 2’li grup halinde, toplam 12 fotograf çifti üzerinden bir anket uygulaması yapılmıştır.
Çalışmanın sonucunda, İstanbul Adaları peyzajının değişiminde etkili olan başlıca iki kültürel faktör belirlenmiştir. Bunlardan ilki, 1950’li yıllardan itibaren sosyal ve toplumsal olayların etkisiyle nüfus yapısında yaşanan değişimdir. Diğer etki ise, ülke genelinde ve Adalar ölçeğinde, maki alanlarının orman statüsünden çıkarılması ve orman alanlarının imara açılması konusunda alınan kararlar ile Adaların planlama sürecinin peyzaj değişimine olan etkisidir. Demografik yapıda oluşan değişim ve planlama süreci gibi kültürel dinamiklerin etkisi nedeniyle, kentsel konut alanları ve kentsel yeşil alanların her adada farklı olmakla beraber toplamda %10 - %40 arasında alansal genişleme yaşadığı tespit edilmiştir. Bu artışa bağlı olarak, doğal yeşil alanlarda da aynı oranda azalma belirlenmiştir. 1970’li yıllara dek Adaların kırsal peyzaj karakterinde tek peyzaj tipi olan tarım alanları tamamen kaybolmuştur. Bu alanların kentsel konut ve kentsel yeşil alanlara dönüştüğü tesbit edilmiştir. Belirlenen bu değişimlerde, kültürel dinamik faktörünü oluşturan toplumun ve onu oluşturan bireylerin, önemli rolü bulunmaktadır. Peyzaj ve kültür bilincine sahip toplumların, peyzaj oluşum, değişim ve planlama aşamalarına olan etkisi, gelecek kuşaklara bırakılacak mirasların niteliğini belirlemektedir.