Paragrafin yapisi
Yüklə 1,2 Mb.
|
a. Yönetici sınıfı: Padişah tarafından kendilerine dini ya da idari yetki tanınan yönetici sınıfıdır. Yönetici sınıfı saray halkı, seyfiye, ilmiye ve kalemiye olmak üzere dört gruptan oluşuyordu.
b. Yönetilenler (reaya): İdareye katılmayan çeşitli din ve soylara mensup zümrelerden oluşan yönetilenler (reaya) sınıfı idi. Reaya çeşitli din, ırk ve mezheplere mensup topluluklardan oluşuyordu. Değişik topluluklar din ve mezhep esasına göre "millet sistemi" adı verilen bir sisteme göre teşkilatlandırılmıştı. Buna göre; devlet her inanç topluluğunu kendi içinde serbest bırakarak onlara belirli bir özerklik tanımış, onlar üzerinde denetleyici olarak kalmıştır. Her dini cemaatin başında kendi dini liderleri bulunurdu. Osmanlı toplumu yerleşim durumuna göre de, şehirliler, köylüler ve göçebeler olarak üç gruba ayrılıyordu.
Ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı Devleti'nde nüfusun büyük bir kısmı köylerde yaşıyordu. Bunlar; tımar beyleri, çiftçi aileleri, mukataa denilen işletme biçimiyle toprağı işleyenler, mülk sahipleri ve müsellemlerden oluşuyordu. Tımar beyleri devlet görevlisidir. Çifthane sistemi diye adlandırılan bir üretim biçimiyle devletin tahsis ettiği çiftlikleri işleten çiftçiler, kanunların belirlediği yükümlülükleri yerine getirdiği sürece tamamen hürdü. Tapulu arazi dışında mukataa veya kesim denüen bir usulle devletten yer kiralayıp işleten köylüler de vardı. Köy halkı arasındaki müsellem ve muaflar ise Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemindeki askeri teşkilatında yer alıp sonra geri hizmete alınan gruptu. Şehir ve köy topluluklarından farklı bir yapıya sahip olan konar göçerler veya yörükler, kendileri için düzenlenmiş olan kanunlar çerçevesinde hayatlarını sürdürürlerdi. Konar göçerler, il ya da ulus adı verilen topluluklar oluşturuyorlardı.
Ahilik, Babailik ve Mevlevilik gibi tarikatlar, diğer Anadolu beylikleri gibi Osmanlı Beyliği'nde de önemli bir nüfuza sahipti. Osmanlılar ilmi tarikatçılığa ve mutasavvıflara ilgi göstermişler ve mektep halinde bir mutasavvıf zümresi meydana gelmiştir. Bu anlayış sonucu Osmanlı ülkesinde, Eberriye, Zeyniyye, Halvetilik, Kadirilik gibi tarikatlar kuvvet bulmuştur. Safevilerin Şiiliği kullanarak, Osmanlı Devleti'ni yıkmaya çalışması üzerine, Osmanlılar Sünniliğin temsilcisi olarak, şiilik ve batini cereyanlara karşı cephe olmak zorunda kalmışlardır. Osmanlı Devleti'nde bütün dini konular ve işler, ilmiye sınıfı ve bu sınıfın amiri durumunda olan şeyhülislam tarafından, hukuk işleri ise "kadı" tarafından yürütülmüştür. Osmanlılarda kendisine sorulan genel ve özel mahiyetteki şer'i ve hukuki konulara dört ehl-i sünnet mezhebinden "hanefi" fıkhı üzerine cevap veren kişiye müftü ve verilen karara da "fetva" denirdi. Şeyhülislam Fatih Kanunnamesi'nde ulemanın başı olarak gösterilmiştir. Fetvalar çeşitli fetva kitaplarından çıkarılarak, kaleme alınır sonra fetva eminine götürülür daha sonra şeyhülislama arz edilirdi. 0 uygun bulursa kendi el yazısıyla cevap kısmını imzalardı. Osmanlı mahkemelerinde şer'i ve hukuki bütün sorunlar, Hanefi fıkhına göre çözüme bağlanırdı. ESNAFVEZANAATKARLAR Ahilik Teşkilatı: Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır. Anadolu Selçuklu Devleti'nin sosyal düzeninin sağlanmasında ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve ekonomik bir nitelik taşıyordu. Ahîlikte her mesleğin bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı. Lonca Teşkilatı: Osmanlı toplumunda esnaflar lonca adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının koruması ve denetimi altında bulunurdu. Loncaların başlıca görevleri şunlardı: 1- Üye sayısını, üretilen malların kalitesini, fiyatını belirlemek, 2- Esnaf arasındaki haksız rekabeti önlemek, 3- Esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri
4- Üyelerine kredi vermek. 38- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-  5- HUKUK
Osmanlı Devleti'nde hukuk; şer-i hukuk ve örfi hukuk ve fethedilen bölgelerde daha önce uygulanmakta olan kanun ve nizamlar olmak üzere üç temele dayanmaktadır. Şer-i hukuk temel hukuk sistemi olarak kabul edilmiştir. Adet ve gelenekler olan örf hukuku, kamu hukuku alanında ön plana çıkmıştır. Fethedilen yerlerde daha önce uygulanmakta olan kanun ve nizamlarda şer-i ve örf-i hukuka ters düşenleri iptal edilmiş geri kalanları yürürlükte kalmıştır. » Şer'i hukukun esasları fıkıh kitaplarında, örfi hukukun esasları Kanunname adı altında bir araya getirilmiştir. » Osmanlıda Fatih ve Kanuni kanunnameleri ve sancak kanunnameleri vardır.
I Osmanlının ilk anayasası 1. Meşrutiyet'in ilanı ile I hazırlanan Kanun-i Esasi'dir. 6- EGİTİM ve OĞRETİM Osmanlılarda değişik amaçlara yönelik, farklı metotlarla farklı derslerin okutulduğu dört eğitim tipi vardır.
d) Medrese: kurumudur. İlim adamı yetiştirilen eğitim Medreselerde dini ve pozitif bilimler birlikte okutulmuş ancak bu kurumlar zamanla bozulmuştur. Osmanlı medreselerinin bozulmasında, o >
• Medrese mezunlarının memuriyet dışında 5 herhangi bir sahaya sevk edilmemesi, • Softa denilen medrese öğrencilerinin iş bulamayıp, celali isyanlarına katılması gibi nedenler etkili olmuştur. İlk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te açılmıştır. İlk yüksek düzeyde medrese Fatih zamanında açılan Sahn-ı Seman medresesidir. Kanun-i zamanında ise Süleymaniye Medresesi açılmıştır. Hariç: İlk dönem Dahil: Orta dönem Sahn: Yüksek dönem "Enderun Mektebi" Topkapı Sarayı'nda devlete yönetici yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Bu okula deyşirmelerin zeki olanları alınırdı. Batı tarzında açılan okullar XVII. yy'dan itibaren batılı tarzda eğitim veren askeri ve sivil okullar açılmaya başlanmıştır. -TARİH- 39 Askeri alanda kara ve deniz mühendishaneleri, tıphane-i amire ve cerrahene-i Manure, harbiye, Rüşdiyeler ve İdadiler açılmıştır. Bugünkü anlamda bir yüksek okul olan darülfünunlar açılmıştır. Osmanlı devletinde yabancı ülkelerde azınlıklarda kendi okullarını açabilmişlerdir. £2 cd cc UJ (fi a. ü UJ 7-BİLİMVETEKNOLOJİ Osmanlı klâsik döneminde bilim, dini yönden algılanmış ve bu açıdan tanımlanmıştır. Bilimler bu bakımdan naklî ve akli diye iki kısımda düşünülmüştür. Naklî bilimler -» İslâmî İlimlerdir. Aklî bilimler -> İnsanın aklıyla, araştırarak, deneyerek, gözleyerek ulaşılan bilgilerdir. Osmanlı Devleti'nde bilim alanındaki çalışmalar İznik medresesinin açılmasıyla başlamıştır. Önemli bilim adamları şunlardır:
- "Keşfü'z- Zenün" ■ "Cihan-nümâ'sı"
40- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-  8-YAZI,DİLVEEDEBİYAT
Osmanlılar, değişik yazışmalarda ve işlerde farklı yazı biçimleri kullanmışlardır. Osmanlı Devleti'nde devletin resmi yazışma dili Türkçe, din ve bilim dili Arapça, edebiyat dili olarak ise Farsça yaygın idi. Osmanlı Edebiyatı, Divan Edebiyatı, Halk Edebiyatı ve Tekke Edebiyatı olmak üzere üç bölümde incelenebilir. Süleyman Çelebi: Şair (eseri: Mevlid) Divan edebiyatının ünlü temsilcileri: Baki, Fuzuli, Sinan Paşa, Nesimi, Dehhani, Ahmedî Halk edebiyatının ünlü temsilcileri: Pir Sultan Abdal, Kul Ahmet, Gevheri, Karacaoğlan ve Köroğlu Tekke edebiyatının ünlü temsilcileri: Mevlana, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Kaygusuz Abdal, Akşemseddin. 9- GÜZEL SANATLAR Minyatür Sanatı: Osmanlılar resim yerine daha soyut olan minyatürü tercih etmişlerdir. Minyatür daha çok el yazması kitaplarda boya ve yaldız kullanılarak, ışık, gölge, boyut ve gerçek hacim verilmeden yapılan resimlerdir. Osmanlı Dönemi önemli minyatürcüleri ve eserleri;
- Levni "Surname" Çinicilik: Osmanlılarda çini merkezleri önce İznik'te, daha sonra da Kütahya'da kurulmuştur. İznik'teki Yeşil Cami Minaresi Selçuklu mozaik geleneğini Osmanlı mimarisinde yaşatan ömektir. Osmanlı mozaik çini sanatının örnekleri; Bursa'da Yeşil Cami, Yeşil Türbe, İstanbul'da Topkapı Sarayı, Çinili Köşk, Süleymaniye Camisi ve Rüstem Paşa Camisi'dir.
Türk yazı sanatı, en parlak dönemini Osmanlı hattatlarıyla yaşamıştır. İslamiyet resim ve heykeli yasakladığı için minyatür ve hat sanatları gelişmiştir. Ünlü hattatlar:
Mimari: En gelişmiş sanat mimarlıktır. Osmanlı mimarisi, devletin kuruluşundan XV. Yüzyılın ilk yarısına kadar genelde Selçuklu ve Beylikler dönemi mimarisinin özelliklerini taşır. Klâsik dönemde Türk mimarisi evrensel değerde bir yaratma gücüne sahip olmuş ve üstün bir niteliğe kavuşmuştur.
-TARİH- 41 XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisi batının etkisinde değişmeye başlamıştır. En önemli mimarlar:
BilgiNotu' | Osmanli-Türk mimarisi klasik dönemini Mimar | | Sinan döneminde yaşamıştır. Çıraklık, kalfalık ve | | ustalık eserleri olarak Şehzade, Süleymaniye ve | I iMîHİYŞ. Camilerini yapm ıştı r. | İ Osmanlı Dönemi'nde yapılan hanlar:
Q o tr UJ Q CO m a. o OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ İLE KÜLTÜR VE MEDENİYETİ ENLER VE İLKLER
oluşturuldu.
bulundurma hakkını elde eden devlet Venedik'tir. - Osmanlı Devleti'nde ilk ticari ayrıcalığın verildiği devlet Venedik'tir. - Osmanlı Devleti'nde ilk Tersane Yıldırım Bayezid zamanında Gelibolu'da kuruldu. - Osmanlı Devleti'nde ilk gümüş para Orhan Bey, ilk altın para Fatih, ilk kağıt para da Abdülmecit tarafından bastırılmıştır. - Osmanlı Devleti'nde geleceğe dönük ilk bütçe Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından hazırlanmıştır. 42- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ- 
ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ 1. Osmanlı Devleti'nde dirlik sahibinin yetki ve görevleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?
E) Suçluları cezalandırma B) Nişancı D) Kazasker 5. Osmanlı Devletinin kuruluş döneminde "Komşu devletlere mektup yazmak ve dirlikleri dağıtmak" görevi kime aittir? A) Defterdar C) Vezir E) Reisülküttap 6. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı şehzadelerinin askeri ve idari yönden yetişmeleri amacıyla yapılmıştır?
E) Yaya ve müsellem ordularının kurulması 2. Üretilen mallarda kar oranının belirlenmesi ve esnaf ile hükümet arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi görevlerini aşağıdakilerden hangisi yerine getirmiştir?
z o >• m 'o uj so 7. Osmanlı Devletinde kişilerin idari mevkileri ile toprakların gelirleri arasında bir paralellik kurulmasıyla meydana getirilen sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) Lonca B) Dirlik C) Miriye D) Mülk E) İkta
 3. Osmanlı Devlet'inde tımar sistemiyle ulaşılmak istenen hedefler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
E) Devlet gelirlerini yükseltmek 8. Divan-ı Hümayun'un aldığı kararların yürürlüğe girmesi aşağıdakilerden hangisiyle gerçekleşmektedir?
E) Halkın görüşüne başvurulması 4. Osmanlı Devlet'inde toprağını boş bırakan köylüden alınan vergiye ne ad verilirdi? A) Çiftbozan B) Öşür C) Avarız D) Haraç E) Cizye
9. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi saliyaneli eyaletlerden birisidir? B) Anadolu D) Rumeli A) Boğdan C) Kırım E) Mısır -TARIH- 43  10. Osmanlı Devleti'nde şehzadelerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmalarını sağlamak amacıyla uygulanan yöntem aşağıdakilerden hangisidir?
E) Dirlik sistemi 14. Aşağıdakilerden hangisi II. Murat döneminde mülki ve idari sahada görev yapacak devlet adamlarını yetiştirmek amacıyla açılmıştır?
E) H.Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi tamamen devşirmelerin bulunduğu bir teşkilattır?
E) Eyalet Askerleri 15. Osmanlı Devleti'nde din, bilim ve sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir? A) Mülk B) Has C) Vakıf D) Zeamet E) Dirlik m "o £C LU n m m o. 1O n . n . .., ...... „ :i 16. Osmanlının merkez ordusu aşağıdakilerden 12. Osmanlı Devletı'nın dırlık sıstemıyle oluşturduğu S hanaisidir? askeri örgüt aşağıdakilerden hangisidir? ^ .».,.„,. A) Kapıkulu askerleri E) Eyalet Askerleri
E) Eyalet askerleri
 13. Osmanlı Devleti savaş zamanlarında
Müslümanlardan ve gayrimüslimlerden ne vergisi alırdı?
E) Öşür 17. Osmanlı Devletinde padişahın mutlak vekili olan ve padişah olmadığı zamanlarda divan toplantılarına başkanlık yapan devlet görevlisi kimdir?
E) Vezir 44- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ- 18. Kaza ve köylerin güvenliği aşağıdakilerden hangisi tarafından sağlanmıştır?
E) Beylerbeyi Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
lk dönemlerde yapılan Osmanlı hanlarından bazıları, harap olmakla birlikte, ayakta kalmayı başarmışlardır.