Ünden bugüN

Kefeli Mescidi

Yavuz Çelenk, 1994

getirdiği şeyi, yerine teslim etmesini istediler. Ermeniler aralarında 6.000 altın toplayarak keşişi kurtarıp şehirden uzaklaştırdılar. Fakat Müslümanlar da kilisenin kapısını mühürlediler. Kiliselerini kurtarmak için müftüye 200 altın veren Ermeniler, bu arada patriklerine de başvurdular. Patrik, heyeti böyle bir işe karıştıkları için kovunca, aynı heyet müftüden paralarını geri aldı. Ancak müftü, etrafına topladığı kalabalık bir Müslüman kiüesi ile kiliseye girdi ve burada namaz kılarak Nikola Kilisesi'nin mescit olmasını sağladı. Böylece Kefeli Mescidi, İstanbul'un kiliseden çevrilen ibadet yerleri arasında en garip öyküye sahip mescit oldu.

Ayvansarayî'nin Hadîka'da bildirdiğine göre, mescidin harcamaları I. Selim (Yavuz) vakfından karşılanıyordu. Minberi ise Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa (1689-1758) tarafından konulmuştur. Kefeli Mescidi, 1970'li yıllarda Vakıflar İdaresi'nce onarılmıştır.

Kefeli Mescidi, Halic'e doğru eğimli bir arazide, arada tuğla hatıllı taş malzeme ile yapılmış ve güney-kuzey yönünde uzanan, ince uzun bir yapıdır. Bugün tek nef halinde olmakla beraber, evvelce iki yan cephesi boyunca uzanan yan neflere sahip olduğu bazı izlerden anlaşılır. Bunlardan soldaki (batıdaki), bina mescide dönüştüğünde son cemaat yeri haline getirilmiştir. Orta mekânın kuzey ucu, beş cepheli dışarı taşkın bir apsis biçimindedir. Binanın içinde ve dışında, Bizans ve sonraki Latin dönemine işaret eden herhangi bir bezeme görülmez. Üstü ise kiremit kaplı ahşap bir çatı ile örtülüdür.

Mescide dönüştürüldüğü sırada doğu tarafı duvarının ortasına mihrap yapılmış, apsisinin yanına da minare inşa edilmiştir. 1970'teki onanma gelinceye kadar bu minare pek alışılmamış bir tipte olup şerefesi ince direklere dayanan bir saçağa sahipti. Bugün bu saçak yoktur.

Hadîka'da, mescidin yakınında daha 18. yy'da harap halde olan Gazi Mahmud Medresesi'nin bulunduğu bildirilir. Bugün

bu medresenin yeri bile belli değildir. Yakın çevresinde Drağman Hamamı ile Mustafa Çavuş Sıbyan Mektebi de bulunuyordu. Yine Kefeli Mescidi yakınında küçük bir Bizans sarnıcı da tespit edilmiştir. Bunun iç ölçüleri 4,70x7,20 m olup, üstünü örten sekiz çapraz tonozu ortada tek sırada üç sütun taşır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 186; İnciciyan, istanbul, 49-50; A. Paspatis, Byzantinai Me-letai, ist., 1877, s. 304-309 (bir gravürü ile); Mordtmann, Esquisse, 76; Belin, Latinite, 116; A. Pargoire, "Constantinople, leş dernieres eg-lises franques", Ecbos d'Orient, IX (1906), s. 301-308; [A. D. Mordtmann], "Constantinopel zur Zeit S. Süleiman deş Grossen, nach einem Bilde von Melchior Lorichs", Bosporus, yeni dizi, I (1906) s. 26-30; Millingen, Byzantine Churches, 253-264; E. Dalleggio dAlessio, "Recherches sur l'histoire de la Latinite de Constantinople...", Echosd'Orient, XXII (1924) s. 456-457; E. Mamboury, Constantinople, isi., 1929, (2. bas.), s. 245-246; R. Janin, "Leş egli-ses byzantines Saint-Nicolas â Constantinople", Echos d'Orient, XXXI (1932) s. 410-412; Schneider, Byzanz, 40, 66; R. Janin, "Leş sanc-tuaires du auartier de Petra", Echos d'Orient, XXXV (1936), s. 51-53; B. Palazzo, Deuxanci-ennes eglises do minicaines a Stamboul, Odalar Djami et Kefeli Mesdjidi, ist., 1951; Eyice, istanbul, 73, no. 103; S. Eyice, "Çancı Keşiş ve istanbul'un Camie Çevrilen Son Kiliseleri", İs-tanbul-Sanat-Edebiyat Dergisi, S. 4 (Nisan 1956), s. 12-13; ay, "istanbul'un Camie Çevrilen Kiliseleri", TAÇ, S. 2 (Mayıs 1986), s. 9-18; P. Grossmann, "Beobachtungen an der Kefeli Mescid in istanbul", tst. Mut., XVI (1966), s. 241-249; Janin, Eglises etMonasteres, 320-322 (Manuel Manastın hakkında), 373-374 (Nikola Kilisesi hakkında), 584; Müller-Wiener, Bildlexikon, 166-168; Th. F. Mathews, The Byzantine Churches, s. 190-194; Fatih Camileri, 150-151; Strzygowski-Forchheimer, Byzan-ünische Wasserbehülter, 103, no. 31 (sarnıç hakkında).

SEMAVİ EYİCE