Ünden bugüN

KEMALEDDİN BEY

(1870, istanbul -13 Temmuz 1927, Ankara) Mimar.

Acıbadem'de, sonradan bestekâr Şekerci Cemil Bey'in sahipliğine geçen ve 1980'li yıllara kadar ayakta kalabilen iki katlı, ahşap bir evde doğdu. Babası deniz kaymakamı (yarbayı) Ali Bey'di. Annesi Sadberk Hanım ise orta sınıftan bir istanbul ailesinin kızıydı.

ilk eğitimine 1876'da evinin yakınındaki şimdi yıkılmış olan ibrahim Ağa Mek-teb-i Iptidaisi'nde başladı. 1880'de babasının görevi dolayısıyla Girit'e gitti. Ortaöğrenimine 1881'de Girit'te başlayan Kema-leddin Bey, 1882'de ailesiyle birlikte istanbul'a döndü. Şehzadebaşı'nda yeni açılan Şemsü'l-Maarif te okudu. Lise eğitimini Nü-mune-i Terakki Idadisi'nde tamamladı. Bu yıllarda, kişiliğinin oluşmasında ve meslek seçiminde, matematik hocası Mehmed Nadir Bey'in olumlu etkisi olmuştur.

Kemaleddin Bey yükseköğrenim için 1887'de Hendese-i Mülkiye Mektebi'ne(->) girdi. Okulda genel yapı derslerini Alman Prof. Koş, köprü ve hidrolik konularını Avsuturyalı Prof. Forcheimer, mimari tasarım dersini ise Alman Prof. Jasmund(->) vermekteydi. Kemaleddin Bey okulda teknik konulardaki tüm dersleri başarıyla yürütürken Prof. Jasmund'un mimari tasarım dersine özel bir ilgi göstermiştir.

1891'deki mezuniyetinden sonra Prof. Jasmund'un asistanlığına atanan Kemaleddin Bey bu görevi 4 yıl sürdürmüş, bu arada okul dışında ilk yapıtlarını tasarlamaya ve gerçekleştirmeye başlamıştır, ilk tasarım denemesi, Rumelihisarı'nm tepelerinde, eski Berlin büyükelçisi Galib Bey için gerçekleştirdiği iki köşk olmuş, bunları istanbul'un çeşitli yerlerinde yaptığı köşk ve konutlar izlemiştir. Genellikle ahşapla yapılmış bu ilk dönem konutları arasında, Nişantaşı'nda, bugün yıkılmış olan Halil Paşa ve ismail Paşa konaklarıyla Ortaköy' de, koru içindeki Sultan Reşad Köşkü de bulunmaktadır.

Prof. Jasmund'un önerisi üzerine 1895' te mimarlık eğitimi görmek üzere devlet tarafından Berlin'e gönderilen Kemaleddin Bey 2 yıl süreyle Charlottenburg Techni-sche Hochschule'ye devam ederek mimar unvanını almış, daha sonra 2,5 yıl süreyle

çeşitli mimarların yanında çalışmış, bu a-rada "Osmanlı Devlet Mimarı" unvanıyla istanbul için bir hapishane tasarımıyla görevlendirilmiş, ancak tamamladığı tasarım gerçekleştirilmemiştir.

Nisan 1900'de istanbul'a dönerek Hendese-i Mülkiye'deki görevine yeniden başlayan Kemaleddin Bey ayrıca 1901'de Harbiye Nezareti Ebniye-i Askeriye (askeri yapılar) mimarlığına da atanmıştır. Bu yıllarda, Kemaleddin Bey ulusal mimarlık konusundaki düşünce ve görüşlerini geliştirmeye başlamış, bu kapsamdaki ilk yapıtlarını tasarlayıp gerçekleştirmiştir. 20. yy' in ilk yularında gelişen Türkçülük, mimarın bu dönemdeki yapılarına, Ahmed Ce-vad Paşa ve Gazi Osman Paşa türbelerinde görüldüğü gibi, klasik çağ Osmanlı mimarlığından esinlenmiş yapı elemanlarının cephe düzenlemelerinde kullanılması biçiminde yansımıştır.

Kemaleddin Bey'in II. Meşrutiyet'ten önceki yıllarda en büyük etkinliği eğitim alanında olmuştur. Prof. Jasmund'un Hendese-i Mülkiye'deki derslerini üstlenen ve ayrıca Sanayi-i Nefise Mektebi'nde "nazari-yat-ı mimariye" adlı bir ders vermeye başlayan Kemaleddin Bey, bu okullarda ulusal mimarlık konusundaki düşüncelerini işleyecek ortamı bulmuş, bu düşüncelerini öğrencilerine aktarmış, böylece ilk Ulusal Mimarlık Akımı'nın uygulayıcılarını kendi görüşlerine uygun bir biçimde yetiştirmiştir.

Kemaleddin Bey'in mimar olarak en verimli yıllan Evkaf Nezareti inşaat ve Tamirat Dairesi müdür ve başmimarı olarak çalıştığı 1909-1919 arasındaki 10 yıllık dönem olmuştur. 1909'da, II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesinden sonra devlet yönetimine ağırlığını koyan İttihad ve Terakki tüm kurumlarda yenileştirme ve düzenlemelere girişmiş, Evkaf Nezareti'nin başına da parti üyelerinden Halil Hamdi Ham-made Paşa'yı getirmiştir. Paşa, nezareti yeniden örgütlerken vakıf yapılarının onarımıyla uğraşacak bir inşaat ve tamirat müdürlüğü kurma gereğini duymuş, buranın başına da 14 Mayıs 1909'da Kemaleddin Bey'i atamıştır. Mimarın vakıflardaki görevi istanbul'un önemli tarihi anıtlarının büyük ya da küçük kapsamlı onarımlarıyla başlamış bu çalışmalar ona ulusal mimarlık anlayışının gelişmesine yardımcı olan birinci elden bilgileri sağlamıştır. Onarım çalışmaları II. Meşrutiyet yılları boyunca sürmüş, bu arada Sultan Ahmed, Fatih, Aya-sofya, Yeni Cami gibi büyük külliyelerin ya-nısıra birçok küçük cami ve mescit de onarılmış, Ayasofya'nm onarımı Cumhuriyet'in ilk yıllarında da sürmüştür.

Aralık 1910'da evkaf nazırlığına atanan Ürgüplü Hayri Efendi, vakıf gelirlerini artırmak amacıyla bir dizi yeni işhanı yapımına girişmiş, bunun için Kemaleddin Bey' in önerilerine uygun olarak "inşaat ve Tamirat Heyet-i Fenniyesf'nin kadrolarını genişletmiş, yeni alman çeşidi uzman ve teknisyenlerle örgütün büyük bir mimarlık ve inşaat bürosu biçiminde çalışmasını sağlamıştır. "Kemaleddin Okulu" diye adlandırılabilecek bu büro, ulusal mimarlık an-