| Tarixi prosesə formasiya və sivilizasiya mövqeyindən yanaşma. Tarixi prosesin mahiyyətinin açılmasında və cəmiyyət tarixinin dövrləşdirilməsində marksizmin yaratdığı ictimai-iqtisadı formasiya təlimi əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bu təlimə görə bəşəriyyətin tarixi beş ictimai iqtisadi formasiyanın bir-birini əvəz etməsindən ibarətdir. İctimai inkişaf xaotik proses deyildir. O, obyektiv qanunlar üzrə baş verir. Cəmiyyətin dəyişilməsi və inkişafının əsasında maddi iqtisadi münasibətlərdə baş verən dəyişikliklər durur. Hər bir formasiyada müəyyən istehsal üsulu qərarlaşır. O, iki tərəfi əhatə edir, məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibətləri. İctimai-iqtisadi formasiya dedikdə özünün iqtisadi əsasına, ictimai şüuruna, mənəvi sferasına və sosial institutlarına malik olan konkret cəmiyyət başa düşülür.
Bu təlim tarixi prosesin mexanizmini açmaqda mühüm rol oynayır və tarixi prosesin vəhdətini ifadə edir. Qeyd olunan müsbət cəhətləri ilə yanaşı «formasiya nəzəriyyəsinin» müəyyən məhdudluğu da vardır. Məsələn, bu təlim cəmiyyətdə gedən ümuminteqrasiya meyllərinin mahiyyətini aça bilir.
Son dövrlərdə tarix fəlsəfəsində cəmiyyəti sivilizasiyalar üzrə bölmək cəhdləri geniş yayılmaqdadır. Həmin bölgüyə görə tarix vəhşilik, barbarlıq, əkinçilik, industrial və informasiya-kompüter sivilizasiyalarından ibarətdir. Cəmiyyətin inkişafına sivilizasiya mövqeyindən yanaşmaq diqqəti cəlb edir. O, cəmiyyəti dövrləşdirərkən texniki- texnoloji amilləri və mədəniyyətin inkişafı göstəricilərini vəhdətdə götürür. Lakin bu metodologiya tarixi prosesin bir mərhələsindən digərinə keçidin konkret səbəblərini və mexanizmini açmaqda aciz qalır.
Deyilənlərdən aydın olur ki, tarixi prosesin real təhlilini vermək üçün formasiya mövqeyindən yanaşmanı və sivilizasiya təlimini dialektik əlaqədə götürmək zəruridir. Onları bır-birinə tamamlamaq tarixi prosesi uğurlu təhlil etməyin mühüm şərtidir.
Dostları ilə paylaş: |
