Müsahibat uçotu

Mühasibat uçotu A.H.Əliyeva 
 
87 
 
pital (səhmlər), bölüşdürülməmiş mənfəət, ödənilməmiş 
zərər aid edilir. Müəssisənin kapitalı iki mənbə: investor-
lardan (təsisçilərdən) alınan vəsait və bölüşdürülməmiş 
mənfəətin vəsaiti hesabına yaradılır. Beynəlxalq uçot təc-
rübəsində “Xüsusi vəsaitlər” bəzən təmiz əmlak adlanır və 
o, müəssisənin balansının yekunundan xarici öhdəlikləri 
(malsatanlara, banka, kreditorlara və i.a. olan borcları) 
çıxdıqdan sonra bütün əmlakın qalıq məbləği deməkdir. 
Müəssisənin öhdəlikləri

iki bölmədən
 
ibarətdir:


Qısamüddətli öhdəliklər; 

Uzunmüddətli öhdəliklər. 
Beynəlxalq mühasibat uçotu standartlarına uyğun 
olaraq balansda əks olunan öhdəliklər aşağıdakı hallarda 
qısamüddətli ohdəliklərə aid edilir: 
* müəssisənin normal əməliyyat dövründə onların 
ödənilməsi nəzərdə tutulduqda; 
* hesabat tarixindən etibarən 12 ay ərzində 
ödənilməli olduqda. 
Qısamüddətli öhdəliklər
vergi və sair məcburi ödə-
nişlər üzrə öhdəliklər, qısamüddətli faiz xərcləri yaradan 
öhdəliklər, qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər, qı-
samüddətli kreditor borcları və sair qısamüddətli öhdə-
liklərdən ibarətdir. 
Uzunmüddətli öhdəliklər
uzunmüddətli faiz xərcləri 
yaradan öhdəliklər, uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdə-
liklər, təxirə salınmış vergi öhdəlikləri, uzunmüddətli kre-
ditor borcları və sair uzunmüddətli öhdəliklərdən ibarətdir. 
Hal-hazırda müəssisənin öhdəliklərini onu yaradan 
subyektlər üzrə iki qrupa bölmək olar:

---

Mühasibat uçotu A.H.Əliyeva 
 
88 
 
Birinci qrup öhdəliklər müəssisəni yaradan sahib-
karlar (investorlar, səhmdarlar, dövlət, təsisçilər) qarşısın-
dakı öhdəliklərdir. Bu öhdəliklər balansın passivinin da-
imi hissəsi hesab olunaraq təsərrüfat subyektlərinin fəaliy-
yəti dövründə qaytarılmır.
İkinci qrup öhdəliklər başqa müəssisə, təşkilat və 
şəxslər (malsatanlar, banklar, fəhlə və qulluqçular, borc 
verənlər, büdcə, kreditorlar, və i. a.), qarşısında olan öhdə-
liklərdir. Bu öhdəliklərin qaytarılma vaxtı isə, onlar üçün 
müəyyən edilmiş müddətlər üzrə qabaqcadan məlum olur. 
Balansın köməyi ilə öhdəliklərin qruplaşdırılması onların 
qaytarılma müddətlərini müəyyən etməyi asanlaşdırır. 
İnvestorlar, səhmdarlar və i.a. qarşısında olan öhdə-
çiliklər də iki yerə bölünür. Onların bir hissəsi müəssi-
sənin onu ilk dəfə təşkil edərkən müəssisənin sahibkarları 
tərəfindən qoyulur və sonradan əlavə ayırmalar aparmaq 
yolu ilə tamamlanır. Bu iki hissə müəssisənin nizamnamə 
kapitalı adlanır. Əldə olunan mənfəətin bir hissəsi müəs-
sisənin öz sərəncamında qalır. Həmin mənfəətdən yığım 
fonduna ayırmalar aparılır. Bu ayırmalar hesabına sahib-
karların nizamnamə kapitalına qoyduqları vəsait artırıla 
bilər. Vəsaitlərin bu hissəsi öz əksini “Əlavə kapital”, 
“Ehtiyat kapitalı”, “Xüsusi təyinatlı fondlar”, “Bölüşdü-
rülməmiş mənfəət” hesablarında tapır. Sonralar onlar sa-
hibkarların razılığı ilə nizamnamə kapitalına birləşdirilə 
bilər. Sahibkarlar qarşısında müəssisənin bu iki öhdəçiliyi 
(nizamnamə kapitalı və mənfəət hesabına yaradılan ehtiyat 
kapitalı, əlavə kapital) xüsusi kapitalı təşkil edir.
Yeni qaydalarda və yeni mühasibat uçotu hesabatla-
rında bölüşdürülməmiş mənfəət balansın kapital bölməsin-

---