MüSLÜmanin ahlâKI

Ahde Vefa

Müslüman, bir akid bağladığı an ona sâdık kalır. Bir ant­laşma yaptığı zaman yerine getirir. Kişinin söylediği sözde durması îmanın gereğidir. Mü'min suyun yatağına vardığı gibi sözünde duran insandır. O, halk arasında verdiği sözlere sadık kalmakla tanınır. Kimsenin onun vereceği sözden cay­acağından endişesi olmaz. Yeminin yerine getirilmesi gerekli olduğu gibi sözün de yerine getirilmesi lüzumludur. Verilen sözü yerine getirme ve yeminde durmanın kaidesi: Bunların hak ve hayırlı işlerde sarf edilmiş olmalarıdır. İsyanda ve­rilen söz ve günah iş için edilen yeminin, îfâ edilmesi ge­rekmez. Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş: "Herhangi bir hususta yemin eden kişi bundan daha hayırlı bir şey görürse yemin keffaretini versin ve daha hayırlı olan o işi yapsın." ¹⁵⁸ Böyle bir yeminde ısrar etmenin bir mânâsı yoktur. Bu yemini bozmak daha faziletlidir. Bir hadiste şöyle buyrulmuştur. "Kişinin verdiği yeminden dolayı ailesine yak­laşmamada ısrar etmesi, Allah'ın vermesini farz kıldığı keffareti vermemesinden daha büyük bir günahtır."¹⁵⁹ Onun için İslâm'ın kabul ettiği hususlardaki ahitler yerine getirilir. Diğerleri ise bu hükmün dışındadır. İnsan meşru bir konuda söz verdiği vakit imkân nisbetinde bunu yerine getirmelidir. Çünkü îman ve insanlık halleri, bu durumda tereddüt ve gevşekliğe mahal bırakmaz. Enes b. Malik'in şöyle dediği ri­vayet ediliyor: "Amcam Enes b. Nadr, Bedir savaşına ka­tılmamıştı. Resulullah'a (s.a.v.) "Ey Allah'ın Resulü! Ben, müşriklerle yaptığınız savaşa katılamadım. Şayet Allah (c.c.) seninle beraber savaşa katılmamı nasib ederse ben müş­riklere ne yapacağımı bilirim" dedi. Uhud gününde müslümanların hezimeti ortaya çıkınca o "Allah'ım ar­kadaşlarımın yaptığından dolayı beni mazur görmen müşriklerin de yaptığından dolayı beni mazur görmeni, niyaz ediyorum" dedi ve öne atıldı. Onu Sad bin Muaz karşıladı. Ona da "Ey Muaz'ın oğlu Sa'd, Nadr'ın Rabbına yemin ede­rim ki ben cenneti istiyorum. Ben cennet kokusunu Uhud dağı tarafından duyuyorum" dedi. Sa'd: Ey Allah'ın Resulü! Onun yaptığını ve atılganlığını ben yapamadım dedi. Enes: "Biz onu, vücudunda 80 küsur kılıç, ok ve mızrak yarası, bir de müşriklerce burun ve kulaklarının kesildiği bir durumda gördük. Kızkardeşi onu parmak ucu ve vücudundaki bir be­nek vasıtasıyla tanıyabildi. Enes: (Devamla) Bizler aşağıdaki ayetin o ve onun benzeri kişiler hakkında nazil olduğunu ka­bul ediyorduk dedi. ¹⁶⁰ "Mü'minlerden öyle erkekler vardır ki Allah'a verdikleri söze sadakat ettiler. Kimi şehid oluncaya kadar savaşacaklarına dâir adağını ödedi (şehid oldu). Kimi de şehid olmayı bekliyor. On­lar asla verdikleri sözü değiştirmediler."¹⁶¹

Ahde vefa, iki unsura muhtaçtır. İnsan nefsinde bunlar meydana geldiğinde verdiği söze bağlı kalmak ve onu ifa et­mek kolaylaşır.

Allah (c.c.) Âdem (a.s.)'dan yasaklamış olduğu ağaçtan ye­memesi için söz almıştı. Fakat Âdem (a.s.) unuttu za'fa düş­tü, sonra da ahdini bozdu. 'Doğrusu bundan önce Adem'e (bu ağaçtan) yeme diye emr verdik de unuttu. Biz onda bir sabır ve sebat bulduk."¹⁶² Azimet ve hafıza zayıflığı, kişiyi farz olan ahde vefaya sarılmaktan alıkor. Zaman, acayip hadiselerini insan üzerinde cereyan ettirir. Onun gözü önünde devamlı olaylar sergilenir, kendisi çeşitli sıkıntılarla karşı karşıya gelir. Öyle bir hal alır ki, aydınlık yolları kapkara kesilir. Kendisince önceden bilinen hususlar bilinmez olur.

Bunun için insan, devamlı olarak unuttuğu şeyleri ha­tırlatacak, karanlık ufukların aydınlatacak bir uyarıcıya muhtaçtır. Bu hatırlatıcıyı korumaya delalet eden Kur’an ayetleri ne kadar da çoktur...

"Rabbınızdan size indirilen Kur'an'a uyun. Allah'dan başka dostlar edinip onlara uymayın. Siz ne az düşünüyorsunuz."¹⁶³

"Bu İslâm dini Rabbının doğru yoludur. Gerçekten biz ayetlerimizi düşünen bir topluluk için beyan et­tik. "¹⁶⁴ "Giyim eşyasını göndermek, Allah'ın ihsanına delalet eden alametlerdendir. Gerektir ki düşünür ve anlarlar.”¹⁶⁵ "Biz böylece ölüleri diriltiriz."¹⁶⁶ Ve­rilen ahdin yerine getirilebilmesi için uyanık ve kuvvetli bir hafızaya ihtiyaç vardır. Ahid aldığını unutan biri nasıl olur da bu ahdini yerine getirebilir? Onun için ahitten bahseden âyet "Hatırlatma" konusuyla bitiyor. "Allah'a verdiğiniz ahitleri yerine getirin. Düşünmeniz için Allah, sizlere bunları emretti."¹⁶⁷ Kişi verdiği sözü hatırladığı an buna, zorluğu aşacak, zevkleri kıracak bir azmi de katması gerekir. Sözü yerine getirmek ne kadar zor olursa olsun bu azim kırılmamalı ve gerçekleşmesi için herşeyi göze almalıdır. Yarış meydanında herkesin derecesi bir olmaz, bazen verdiğimiz söz çok ucuza malolur. Bazen de kişinin dost ve hayatına bile malolabilir. İşte bunlar dünya ve âhiretteki şerefli gö­revlerdendir. Şair şöyle der; "Zorluklar insanlara maruz ol­masaydı, cömertlik olmazdı. Bu hususlarda öne atılmak sa­vaş kadar zordur."

Kur'an, yüksek derecelere rahatlıkla ulaşılabileceği ve büyük hayırlara az çalışmayla varılabileceği görüşünü red­deder.

"Yoksa siz ey mü'minler! Kendinizden evvel ge­çenlerin halleri hiç başınıza gelmeden cennete gir­eceğinizi mi sandınız? Onlara öyle ezici sıkıntılar, kı­mıldatmaz zaruretler dokundu ve öylesine sarsıldılar ki peygamber ve maiyetinde îman edenler Allah'ın yardımı ne zaman olacak diyesiye kadar. Bilin ki Al­lah'ın yardımı muhakkak yakındır" (Bakara: 214) İnsan anlayışlı bir zihne ve şerefli bir kalbe sahip oldu mu bu in­san, aynı zaman da vefakar da sayılır. Müslümanın ba­ğlandığı ahitler derece derece farklıdır. Bunların en büyüğü ve en mukaddesi kişiyle Rabbı arasında olan antlaşmasıdır. Muhakkak ki Allah insanı kudretiyle yaratmış, nimetiyle beslemiş ve ondan bu hakikatları bilmesini ve itiraf etmesini talep etmiştir. O, bunları yapmadığı takdirde tehlikelere dü­şer olur. Bunun neticesinde de ya onları tanımaz hale gelir veya inkâr etmiş sayılır. "Şeytana itaat etmeyin, o size açık bir düşmandır. Diye size öğüt vermedi mi? Ey Ademoğulları! Bir de bana ibadet edin. Doğru yol budur."¹⁶⁸

Cemiyeti fesad ve sapıklığın kapladığı anlarda kim, Pey­gamberlere kulak vermez, gösterdikleri yolu takip etmezse tek başına Rabbını bulabileceğini düşünüyordur. İşte Al­lah'ın tüm insanlardan aldığı misakın manası budur: "Ha­tırla ki Rabbin Ademoğullarının sülblerinden zürriyetlerini çıkarıp da onları nefislerine karşı şâhid tutarak "Ben, sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buy­urduğu vakit onlar da "Evet Rabbimizsin. Şahit olduk" demişlerdi. Bu şahit tutuşumuzun sebebi kıyamet günü bizim bundan haberimiz yoktur. Dersiniz diyedir. Yahut "Doğrusu atalarımız önceden Allah'a ortak koşmuştu. Biz onlardan sonra gelen bir nesil bu­lunuyoruz. Şimdi o bâtıl yolu kuranların yaptıkları günahlarla bizi helak mı edeceksin" dersiniz diye. İşte ayetleri böylece açıklıyoruz. Olur ki küfürden tevhide dönerler."¹⁶⁹

Âyetin zahirinden anlaşılır gibi görünen herhangi karşılık­lı bir konuşma yoktur. O, sağlam fıtratın Allah'a yönelişi ve onu bilmesidir. Yine o, kâinatta serpilmiş olan delillerle Al­lah'ı birlemek, tazimde bulunmak, Allah'tan uzaklaştıran ve O'na ortaklar edinen basit taklitlerden kurtuluştur.

Bu metod Arap lisanında meşhurdur. Dillerde dolaşan me­şhur bir darb-ı mesel şöyledir: "Duvar çiviye: Niçin bana eziy­et ediyorsun, dedi. Çivi bana vurandan sor. Benim üstümde olan beni rahat bırakmıyor da ondan dedi: "îşte insanın bu akdine sâdık kalması dünyadaki şeref ve âhiretteki kur­tuluşunun esasıdır.

"Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi ha­tırlayın, ve bana itaat ederek Tevrat'taki ahdime vefa edin ki, ahdinize vefa edeyim. Ancak benden korkun." (el-Bakara: 40)

Resulullah (s.a.v.) kendisine gelen heyetleri, İslâm'dan seç­tiği bazı mühim konularda ve kültür seviyelerine göre eğ­itirdi.

Avf bin Malik şöyle der: Biz Resululah (s.a.v.)'in yanında dokuz, sekiz veya yedi kişi idik: "Bana biat etmez misiniz?" buyurdu. Ellerimizi uzatarak Sana biat ederiz Ey Allah'ın Resulü" dedik. "Bana şu hususlarda biat ediniz," buyurdu: "Allah'a ortak koşmayacağınıza, O'na ibadet edeceğinize, beş vakit namaz kılacağınıza, dinleyip itaat edeceğinize (bir de sessiz olarak şu kelimeyi ekledi) kimseden birşey istemiyeceğinize... "Avf bin Malik": Ben bundan sonra biat edenlerden bazılarını gördüm. Birinin elinden kamçısı dü­şüyordu da, kendisine verilmesini dahi kimseden istemezdi."¹⁷⁰

Sen, verilen ahdin nasıl tatbik edileceğine ve estetiğine dikkat et. Bu biat herkese kendisinden en fazla karşı karşıya geldiği ve muhtaç olduğu hususlarda bir nasihat mesabesindeydi.

Hâkim'e zulmetmemesi hususunda, tüccara hile yap­maması hususunda, görevliye de rüşvet almaması vs. konularında nasihat etmek gerekir. Din konusunda herkes mü­kelleftir. Fakat bazı konularda, bazı kişilerin daha fazla aydınlatılmaları gerek. Bazı İslami bölgelerde belli şahıslar, yapmacık biatlar düzenlerler fakat gerçekten de bunların pek faydası olmuyor. Bunların durumu yapmacık ilaçları yazdırmak için doktorluk taslayan sahte doktorların durumu gibidir. Bunlar hastalığı artırmaktan başka birşey yap­mazlar.

İslâm bir bütündür. Onunla amel etmek her zaman ve her mekânda şüphe götürmez bir vecibedir. Resulullah (s.a.v.) davasını arap ve diğer kavimlere ulaştırabilmek, risaletini korumak, davetini muhafaza etmek hususlarında ensardan mal ve canlarıyla cihad edeceklerine dair biat almıştı. Ensar'ın Resulullah'a vermiş bulundukları bu biat, inanç tar­ihinde en sağlam ve en ihlaslı biat sayılır. Bu biat hac mev­siminde ve mehtaplı bir gecede yapıldı. Bundan sonra biata katılanlar muhtelif işlerine dağıldılar. Şu var ki, biatta ne­lere söz verildiyse bunlar gönül rızası ve istekle yerine get­irildi ve tatbik edildi. Bu insanlar biata olan bağlılıklarından dolayı Bedir ve ondan sonra yapılan İslâm-tâğut sa­vaşlarında Resulullah’ın davası için canlarını rahatlıkla verebildiler. Resulullah (s.a.v.) çetin zamanlarda i'la-ı kelimetullah için bu cemaata güvenerek yola koyuldu. Huneyn savaşında müslümanlar yenik düşünce İslâm'a yeni girenler büyük guruplar halinde Resulullah'ı terkettiler. Resulullah kendileriyle biatlaştıklanndan, verdikleri sözleri yerine ge­tirmelerini taleple onları yardıma çağırdı.

Enes anlatıyor: "Huneyn savaşında Hevazin ve Gatafan kabileleri ile birlikte, başkaları da çoluk çocukları ve develeri ile beraber müslümanlara yöneldiler. Resulullah (s.a.v.) ile onbin kişi ve birçok âzad edilmiş köle vardı. Tüm bunlar sa­vaşta Resulullah'ı tek başına yalnız bıraktılar. Bu arada Re­sulullah tek başına savaşıyordu. Üst üste iki nidada bu­lundu. Ve sağına dönerek:

"Ey Muhacir topluluğu! buyurdu. "Buyrun ey Allah'ın Re­sulü! Emrine amadeyiz." Sonra da sol tarafına yönelerek:

"Ey Ensar topluluğu! dedi. Onlar: "Buyurun ey Allah'ın Resulü! Emrine hazırız. Bu sırada Resulullah (s.a.v.) binmiş olduğu boz katırdan inerek: "Ben Allah'ın kulu ve Res­ulüyüm" buyurdu. Bundan sonra müşrikler hezimete uğradı. Resulullah büyük ganimetler elde etti. Bunu Muhacir ve azad edilmiş köleler arasında taksim etti. Fakat Ensar'a hiç­bir şey vermeyince onlar: " Zorluk anında bizler çağrılırız. Fakat ganimetler başkalarına verilir," dediler. Resulullah bunu duyunca hemen onları toplayarak şöyle buyurdu: "Siz­lere ne oluyor (ses yok). Ey Ensar! Başkasına dünyalık, size de Muhammed (s.a.v.)'in olmasına, onu evlerinize götür­menize (onunla beraber bulunmanıza) razı değil misiniz?" deyince onlar: Olur, Ya Resulallah! Buna razıyız," Deyip ka­bul ettiler. Resulullah (s.a.v.):"Tüm insanlar bir tarafa Ensar da bir tarafa doğru gidecek olursa ben ensarın gittiği tarafa doğru gideceğim dedi.¹⁷¹

Şu bir gerçektir ki büyük davalar ensar sadakati gibi can ve mallarını bu yolda verecek, basit menfaatlara mağlup ol­mayacak ve onlarla uğraşmayacak insanlara, herşeyden daha fazla muhtaçtır.

Resulullah (s.a.v.)'ın onlara ganimet dağıtmadaki bu tat­bikatı, onların îman ve ihlaslarından kaynaklanmaktaydı. Resulullah bedevileri İslâm dinine ısındırmak için sev­dikleri mal ile, kalplerini okşamak istemiştir. Ensar'ın güçlü îmanın da bildiği için onları bu yakın îmanlarıyla başbaşa bırakmıştır. Resulullah böyle durumlarda şöyle buyururdu: "Bazıları bana daha sevimli oldukları halde diğerlerine mal veririm ki bu sayede cehennemden korunmuş olsun."¹⁷² Ahde vefanın güzel misallerinden biri de kişinin geçmişinden ibret alıp el'an ve geleceğini değerlendirmesidir. Mesela biri geçmişte fakir ve hasta bulunsa, şimdi de iyileşip zenginleşse böyle birinin geçmişini unutup şımarması hiçbir za­man fakirlik ve hastalık yüzünü görmediğini söylemesi uy­gun değildir. Böyle bir insafsızlık nifakın bir çeşidi olup, sahibini Allah'ın rahmetinden mahrum kılabilir. Rivayet edildiğine göre Medine halkından olan "Salebe" ensar mec­lisinde "Allah bana mal verecek olursa ondan herkesin hak­kını çıkarıp, sadaka verip, akrabalara yardım edeceğim" diye yeminde bulundu. Sonra amcası oğlu ölüp ona çok mal bı­raktı. Salebe verdiği sözü yerine getirmedi. Bunun üzerine şu âyetler nazil oldu:

"Onlardan kimi de Allah'a şöyle kesin söz vermişti: Eğer Allah bize lütuf ve kereminden ihsan ederse mu­hakkak zekatı vereceğiz. Gerçekten sâlihlerden olac­ağız. Ne zaman ki Allah, kereminden isteklerini verdi, cimrilik edip yüz çevirenler (oldular). Zaten yan çizip duruyorlardı. Nihayet Allah'a verdikleri sözü tutmadıklaın ve yalan söylemeyi âdet edindikleri için, Allah'da bu işlerin sonunu kalplerinde kıyamet gününe kadar devam edecek bir nifaka çeviriverdi. Hele o (münafıklar) bilmediler mi ki? Allah onların giz­ledikleri sırları da bilir, fısıltılarını da... Allah gâibleri hakkıyla bilendir."¹⁷³ Nimeti inkâr ve ahdi bozmanın kö­tülüğüne delalet eden kıssalardan biri de Ebu Hureyre'nin ri­vayet ettiği şu hadistir:

"Beni İsrail'den kel, kör ve abraş olan üç kişiye Allah (c.c.) imtihan gayesiyle bir melek gönderir. Melek ilkin abraş olana gelir, "Senin çok sevdiğin şey nedir?" dedi "Güzel cild ve sima çünkü, halk beni çirkin görüyor," dedi (Resulullah de­vamla): Melek abraşın vücudunu sıvadı. Ondan bu çirkin manzara gitti ve ona güzel bir sima, güzel bir ten verildi Bundan sonra melek ona en çok hangi malı seversin diye sor­du? "Deveyi," dedi. Ona on aylık gebe bir deve verdi ve:" Bu sana mübarek olsun" dedi. Sonra melek başı kel olanın yanı­na geldi. Ona da "En çok neyi seversin?" dedi. O da "Güzel saç isterim şu kellik benden gitsin. Herkes benden iğreniyor dedi (Resulullah devamla): Melek onun başını sıvadı da on­dan kellik gitti ve güzel bir saç verildi. Melek: "En çok hangi malı seversin?" diye sordu. O da "Sığırı severim" dedi. Ona da gebe bir sığır verdi ve "Allah sana mübarek kılsın" dedi. Melek sonra kör olana geldi ve "En fazla neyi seversin?" dedi. "Allah'ın bana yeniden gözlerimi iade etmesini isterim," dedi. Resulullah (s.a.v.) diyor ki: Melek onun gözlerini sıvadı. Al­lah (c.c.) onun gözlerini tekrar görür hale getirdi. Melek sonra ona "En çok sevdiğin mal nedir?" diye sordu, "Koyun" dedi. Allah (c.c.) ona gebe bir koyun verdi. Deve ve inek yavruladı, koyun da kuzuladı. Devenin sahibi bir vadi dolusu deve, inek sahibinin bir vadi dolusu inek, diğerinin de bir vadi koyum oldu. Bundan sonra günün birinde o melek üç kişiyle ilk gö­rüştüğü suret ve şekilde abraş kişiye geldi ve dedi ki: "Ben fakir ve garip bir kişiyim. Yol üzeri maişet ve memleketime ulaşım sebepleri şimdilik kesilmiştir. Bu günde benim için isteğime nail olabilmek için evvela Allah'ın yardımıyla sonra senin. Şimdi ben sana güzel bir renk, güzel bir vücut ve bir­çok mal veren Allah'ın rızası için senden bir deve isterim ki, bu seferimde onun üzerinde muradıma ve beldeme er­işebileyim. Bunun üzerine eski abraş ona: "İyi ama hak sahihleri (isteyenler) çoktur. Her gelen dilenciye bir deve ver­mek işime gelmez" dedi. Melek ona;" Öyle sanıyorum ki ben seni tanıyacağım. Sen halkın iğrendiği abraş kimse değil mis­in? Sen fakirdin de bu malı sana Allah vermişti," dedi. Bu eski abraş, Meleğe: "Hayır ben bu mala atadan ataya intikal ederek sahip oldum." Melek de ona: "Eğer sen bu iddianda yalancı isen Allah seni eski haline çevirsin," dedi. Sonra melek ilk karşılaşmadaki suret ve hey'etinde kel adama geldi de, abraşa dediği gibi ona da söyledi. Ve abraşın reddettği gibi bu kel de reddetti. Melek de ona "Eğer sen bu iddianda yalan­cı isen Allah seni eski haline çevirsin" diye beddua etti. Bu defa melek âmâya geldi de, dedi ki; "Ben fakir bir zavallıyım. Sefer hâli maişetim ve memleketime dönmem sebepleri ke­silmiştir. Bunun için muradıma nail olabilmem ancak sen­den, evvela gözlerini iade eden Allah rızası için senden bir koyun isterim ki bu seferimde onunla muradıma ve yerime varabileyim." O kişi meleğe," Hakikaten ben âma idim. Allah gözlerimin nurunu iade buyurdu. Fakirdim Allah beni zengin kıldı. (İşte koyunlarım dilediğini al, dilediğini bırak) Allah'a yemin ederim ki bugün Allah rızası için benden alacağın birşeyin miktarın tahdid ile sana güçlük vermek istemem," dedi. Melek de ona: "Malını tamamen muhafaza et. Allah üçünüzü imtihan etti de senden razı oldu. İki arkadaşın ise gazaba uğradı."¹⁷⁴

îslâm, mâlî ve benzeri konularda yapılan sözleşmelere bağ­lı kalınmasını emretmiş ve şartları doğrultusunda hareket edilmesini tavsiye etmiştir. Hadis'te şöyle demiştir: "Müs­lümanlar (bağlanmış oldukları) şartlarına sadıktırlar.''¹⁷⁵

Muhakkak ki, ticaret ve diğer iktisadî sahalardaki gü­venin oluşması, verilen ahidlerin yerine getirilmesiyle mümkündür.

Ahidlerdeki şartların şeriatın helal kıldığı cinsten olması vaciptir. Aksi taktirde bunun herhangi meşru bir durumu ol­maz. Müslüman, bunları îfâ etmek mecburiyetinde de de­ğildir.

islâm nikah esnasında verilen ahidlere herşeyden çok önem vermiştir. Bu hususta Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur: "Muhakak ki bağlamış olduğunuz ahitlerden ifâ edilm­eye en çok lâyık olanı nikah kıymak suretiyle kendinize helal kıldığınız... Hanımlarla anlaştığınız şartlardır.''¹⁷⁶

Onun için kendisiyle evlenmiş bulunduğu hanımın hak­kından bir dirhem almak veya bağlamış olduğu ahitleri ihlal etmek caiz değildir. Başka bir hadiste de şöyle buyurulmuş: "Kim bir kadınla evlendiğinde konuşmuş olduğu mehri (az veya çok olsun durum değişmez) vermeyi niyet eder, (daha sonra) onu kandırır, bu haliyle de ölürse kıyamet gününde Al­lah'ın huzuruna zinakâr olarak gelir. Kim de birinden borç alır bunu ödememeye azmederse ve borcunu ödemeden ölürse Allah'ın huzuruna hırsız olarak gelir."¹⁷⁷

Bunlara şaşmamak gerek, çünkü Kuran ahde vefa edil­mesini müteaddid ayetlerle emretmiştir. "(Verdiğiniz) ahdi yerine getirin. Çünkü verdiği sözden cayan mes’uldür."¹⁷⁸

“Andlaşma yaptığınız zaman Allah'ın ahdini yerine getirin ve yeminleri sağlama bağladıktan sonra onları bozmayın. Allah'ı üzerinize şahit tuttuğunuz halde na­sıl olur bozarsınız. Şüphe yok ki Allah yaptığınız herşeyibilir."¹⁷⁹

Allah, ahid bozmanın güveni sarstığını, anarşiye sebep ol­duğunu, bağları çözdüğünü ve güçlüleri zayıf düşürdüğünü Kuranda haber vermiştir: "Bir ümmet diğerinden daha ziyadedir, diye (kâfirlerin çokluğuna bakıp) yeminlerinizi aranızdan hile edinerek o ipliği sağlamca eğirdikten sonra bozan kadın gibi olmayın. Gerçekten Allah sizi bununla imtihan eder. Ve dünyada ayrılığa düş­tüğünüz şeyi kıyamet gününde muhakkak size açıklayacaktır. "¹⁸⁰

Bazı insanlar daha büyük bir menfaati elde etmek için, verdikleri sözleri bozarlar. Milletlerde de durum aynıdır. On­lar da menfaat eseri olarak diğer devletlerle yaptıkları an­laşmaları bozarlar. İslâm dini ise faziletlerin menfaat kar­şılığı öldürülmesini ve insanların böyle kötü niyetleri bulundurmalarını yasaklamıştır. İslâm fakirlikte de, zen­ginlikte de olsa, fert ve cemiyetlerin muhafaza edilmesi için ahidlerin muhafaza edilmesini esas kabul etmiştir. İslâm, zafer olsun, hezimet olsun mutlak ahidlerin olduğu gibi îfâ edilmesini kabul etmektedir.

Ahidlerin îfâ edilmesini emrettikten sonra Allah (c.c.) şöyle buyurmuş: "Yeminlerinizi aranızda fesada bir ve­sile edinmeyin ki, sonra sağlam bağlanmışken ayak kayar da Allah yolundan saptığınız için dünyada fena azap tadarsınız. Âhirette de sîze büyük azap olur. Al­lah'ın ahdini az bir bedel karşılığında değiştirmeyin. Muhakkak ki Allah katında olan sevap sizin için dünya menfaatından daha hayırlıdır. Eğer bilirseniz."¹⁸¹

İster Müslüman ile olsun, ister kâfirle, verilen ahdi yerine getirmek vaciptir. Çünkü iyilik parçalanmaz. Bir kavme kar­şı cömert davranmak, diğerine karşı cimri davranmak ol­maz. Esas olan yapılan andlaşmanın mâhiyetidir. Yapılan antlaşma meşru bir sahada olduğu müddetçe yer ve şahsa bakılmaksızın mutlaka ifâ edilmelidir.

Resulullah cahiliyyet döneminde bağlanmış olduğu "Hıfu'l fudûl" hakkında şöyle der: "Şayet böyle bir antlaşmaya şimdi davet edilseydim, yine de icabet ederdim." Amr bin el Hamk şu hadisi Resulullah'tan duyduğunu rivayet eder:

"Kim birine eman verdiği halde onu öldürürse velevki öl­dürülen kâfir de olsa yine bu katilden beriyim.”¹⁸²

İslâm'ın gayri müslimlerle olan muameleleri hususunda kesin emri işte budur. Yahudiler, başkalarıyla olan ahidlerinin îfâ edilmelerini gerekli bulmayıp kendilerini Allah'ın eman ve rahmetine müstahak "Allah'ın oğul ve dostları (hâşâ) ilan ederler. İslâm ise kesin bir şekilde zimmet ve ant­laşması altında bulunanların tüm ahid ve hukukunu mu­hafaza eder. İslâm bu konuda şöyle der:

"Ey îman edenler! Ne Allah'ın hac adetlerine, ne har­am aya ne kurbanlık hediyelerine, ne (onlardaki) ger­danlık, ne de Rablarından gerek fazlını ve gerek rız­asını arayarak beyt-i haram'ı kastedip gelenlere sakın hürmetsizlik etmeyin. İhramdan çıktığınız zaman is­terseniz avlanın. Sizi Mescid-i Haram'dan menettiler diye bir kavme karşı beslediğiniz kin sakın sizi tec­avüze götürmesin. İyilik etmek ve fenalıktan sa­kınmak hususunda birbirinizle yardımlaşın. Günah iş­lemek ve haddi aşmak üzerinde yardımlaşmayın." (el-Maide: 2)

Kur'an'ın putçulara bakış açısına ve onların iddialarına nasıl karşılık verdiğine dikkat et. Kur'an onları "Allah'tan fa­zilet ve hoşnutluk talep ediciler olarak kabul etmiştir. Müs­lümanlardan ise, güçlü olduklarında iyilik üzerinde yardımlaşıp kötülük ve günah üzerinde yardımlaşmamaları talep edilmiştir,"

İslâm'ın önemle üzerinde durup kıymet verdiği ahitlerden biri de borçlardır.

Borçları sahiplerine vermek Allah'ın indinde en kuvvetli haklardan sayılmıştır, İslâm borçlunun düşeceği kötü tamahkarlık kuruntularını, borcu geciktirme heveslerini veya vermeme hayallerini, kesin bir şekilde kaldırıp ortadan sil­miştir.

Bu husustaki İslam'ın ilk tedbiri, çok şiddetli ihtiyaç har­icinde borçlanmayı haram kılmasıdır. İslam nazarında lü­zumsuz borçlanma tehlikeli bir harekettir. Böyle bir ha­reketin kısas görecek günahlardan sayılacağı rivayet edilmiştir. Şöyle ki:

"Borcunu vermeden ötenden kıyamet gününde bu borcu al­ınır. Ancak üç şey için borçlanan bu durumdan müstesnadır:

1. Kuvvetli olmayan birinin borç alması ve Allah düş­manlarıyla kendi nefsinin düşmanlarına karşı güçlü olmasından dolayı,

2. Yanında bir müslüman vefat edip de onu kefenlemek için borçlanmak,

3. Bekar kalması nefsi ve dini için zararlı olan birinin borç almak suretiyle evlenmesi. İşte bu üç durum için borçlanan kimselerin borçlarını Allah kıyamet gününde öder. "¹⁸³

Başka bir rivayette de Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş: "Allah (c.c.) kıyamet gününde borç sahiplerini huzuruna ça­ğırarak şöyle buyuracak: Ey Ademoğlu! Almış olduğun borcu hangi sebeple aldın ve vermedin?

O, ise; "Allah'ım mal­umundur ki aldığım borçla ne yedim, ne içtim, ne giyindim, ne de onu zayi ettim. Fakat yangın, çalınma ve kaybetmek gibi sebeplerle bu borçlan veremedim" der. Allah (c.c): Ku­lum doğru söylemiştir. Onun yerine borcunu ödemeye en lay­ık olan benim der ve terazisine bir şeyin konulmasını emred­er. Böylece hayırları günahlarından ağır gelir ve Allah'ın fazl ve keremiyle cennete girer.”¹⁸⁴

Bu hadislerden anlaşılıyor ki bazı musibetler ve zor du­rumlar için borçlanıp veremiyenlerin mazeretleri Allah tarafından kabul edilecektir. Fakat keyf ve zevk için bor­çlanarak bunları ödemeyi düşünmeyip, âhiretteki borç cezasından korkmayanlar ise, geçmiş hadislerden de an­laşıldığı gibi, cesur hırsızlardır. Hadis şöyle der: "Kim öde­mek niyetiyle borçlanırsa, Allah onu ödemeye muvaffak kılar. Kim de telef etmek niyetiyle borçlanırsa Allah (malını) telef eder."¹⁸⁵ İslâm borçların ödenip ihmal edilmemesini bir hak olarak kabul etmiştir. Borçlarını ödemekten kaçanlar için de çeşitli tazminatlar uygulanmıştır. Velev ki, onlar al­mış oldukları borçlar karşılığında kıymetli ibâdetlerini bile ödemiş olsunlar.

Ebu Katade (r.a.) şöyle der: Bir adam Resulullah (s.a.v.)'a "Allah yolunda ölürsem günahlarımı affolunur mu?" diye sordu. Resulullah (s.a.v.): "Şayet sevabına inanarak, sabırla ve düşmandan kaçmadan savaşırsan günahların affolunur" buyurdu. Adam "Herhangi bir şekilde ölsem durum yine böyle olur mu?" Resulullah (s.a.v.): "Evet, borç hariç diğer günahların affolunur. Cebrail (a.s.) bu durumu bana haber verdi" buyurdu.''¹⁸⁶ Bir başka rivayette şöyledir: "Şehidin borçtan başka her günahı affolunur".

Selef müslümanları borcun âhiretteki bu ağır durumunu bildikleri için borçluya, bir tehlikeyle karşı karşıya gelmezden önce ödenmesi için nasihatta bulunurlardı. Ebu Derda'dan rivayet edilmiştir ki: Kendisi savaşa katılmaya ha­zırlanıp yola koyulmazdan önce, herkesin duyabileceği bir şekilde şöyle derdi: "Ey insanlar! Kim kendisine bir şeyin isa­bet edip borcunu ödeyemeyeceğinden korkarsa hemen dön­sün. Bu haliyle benimle savaşa katılmasın. Çünkü kaz­anacağı sevap bu günahını karşılamaz".

Müslümanlar şehvanî ve nefsî istekleri için faizle Yahudî ve Hristiyanlardan borç almaya başlayıp borçlara değer ver­mez oldular. Bunun neticesinde de müslümanların bel­delerinde musibetler meydana geldi. Borçları ödemek bazı müslümanlara zor geliyor. Kanun zoruyla olmazsa birçok haklar kayboluyor. Allah (c.c.) ahidlerinde sâdık olanları sev­er. O (c.c), tenbih kabilinde helak edeceği kavme şöyle dem­eden onları helak etmezdi: "Adı geçen ümmetlerin ço­ğunda verdikleri söze bağlılık bulmadık. Şu bir gerçektir ki, onların çoğunu ihlastan çıkan kimseler bulduk."¹⁸⁷