Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

Gedir – bütün hərəkətləri,

Dinir – hər cizgiləri,

Hisslərlə, ədayla doludur,

Bir ilahi sadəliklə doludur.¹
Müşfiq:
Sənin mərhəmətli, dolğun gözlərin

Mənim hisslərimi məndən də dərin

Necə anlatmada bilməm, şirin qız?²
Ülvi:
Baxışları sirli nağıl

Gözlərindən alov yağır.

Tez-tez sağa-sola baxır,

Bu qız görən hara gedir?³

Bu gənclərin şeirlərində hər şey hiss etmək müm­kün­­dür: görüşmək sevinci, ayrılıq qüssəsi, gözəlin təsviri, bu­sənin şi­rinliyi, sərt baxışın acılığı və s. Hamısı hisslər səviyyəsində! Heç bir məsuliyyət, heç bir cavabdehlik, heç bir sabah ar­zu­la­rı, heç bir düşüncə, heç bir dərinlik! Əs­lin­də, bunu qəlbin, kö­nü­lün gözəlliyə təbii meyli və ya uşa­ğın sevimli, qeyri-adi bir şe­yə qarşı ilk sövq-təbii reak­si­yası, yəni əlini uzadıb götürmək, onu dadmaq istəyi ad­lan­dırsaq daha doğru olar. Məhz uşağın. Bu­rada heç bir hiy­lənin, heç bir vəhşi ehtirasın, qara niyyətin, xə­bis plan­la­manın izini tapmaq olmaz.

Hisslər oynaqdır. Gənc eyni səmimiyyətlə müxtəlif gö­­­zəl­lərin sehrinə düşür, vurulur, aşiq olur, ancaq bir yer­də qə­rar tuta bilmir. Maraqlı bir haldır ki, istedadlı uşaq­lar daha na­dinc olurlar. İçlərində qaynayan enerji, ətrafla har­­moniya­ya can atma meyli, eyni zamanda, sabit ol­ma­yan emosiyalar, ət­rafındakı hadisələrə qeyri-ciddi mü­na­si­bət. Bu nədir? Dayaz dü­şüncə? Kyerkeqorun fikrinə gö­rə, «günah – inkar deyil, nə isə müsbət bir şeydir»¹ və «gü­nahın pozitivliyi məhz Allahın qar­şısında olmaqdır».² Mə­lum olduğu kimi, uşaq diqqət tələb edən­də, öz var­lı­ğı­nı ətrafındakılara çatdırmaq istəyəndə na­dinc­lik edir. Kyer­keqor da bu nadincliyin daha böyük miq­yas­da edil­mə­sinin daha böyük səbəbinin olduğuna işarə edir. La­kin na­dinclik yalnız öz varlığını eşitdirmək ehtiyacından yox, həm də içindəki yükdən azad olmaq istəyindən ola bilər. Ye­nə Kyer­keqor bildirir ki, «mütəəssir olan Allah qar­şı­sın­da özü olmaq istəyəndə və ya olmaq istəməyəndə gü­nah işlədir».¹ De­mə­li, gənci nadinclik etdirən həm də çiyinlərindəki ağır yük­dən azad olmaq və ya bir az da olsa onu unutmaq istəyidir.

O gəncdir. Təbiət öz gücünü göstərir, hisslər qay­na­yır, co­şur, sevib sevilmək arzusu oyanır. Lakin ma­raq­lı, eyni za­man­da, qəmli bir şey müşahidə edilir: bir belə sev­gi şeirlərinin mü­əllifini sevgi sevindirə bilmir. Həyat ta­rixçəsindən məlum ol­duğu kimi, həmişə gözəl qadın­la­rın əhatəsində olan Ler­mon­tov nədən yazır ki,

Nə olsun ki, kimi isə sevirəm,

Sevgi mənim həyatımı bəzəmir.²
Nədən yaşının sevib sevilən vaxtında Ülvi deyir ki,
Hər həvəs, hər həyəcan məgər sevgimi?

Aldatma özünü, nə də ki, məni.³
Bəli, ilk baxışda həyatlarındakı hisslərin güclü ol­ma­­sına baxan, bu yaradıcı gənclərin eşq haqqında çoxlu şe­ir yazdığını güman edir. Əslində isə bu şeirlər ayrı-ayrı ha­disələrin, ötəri hə­yəcanların qısa təsvirlərindən başqa bir şey deyil. Əsl sev­gi­ni – ruhun mahiyyətini təşkil edən, bütün varlığın, yaradılışın sə­bəbi olan, insanı adi canlı sə­viy­yəsindən ucaldıb İnsan edən qüv­vəni isə hələ tanı­mır­lar. Bunu onların yaşı, təcrübəsi rəva gör­mür. Hər varlıq özündən daha kamilə meyl edir. Süh­rə­vər­di­nin də qeyd etdiyi kimi, «hər naqis nurun kökündə özündən yük­sək nura qarşı eşq, hər ali nurun kökündə isə özündən aşa­ğı­dakına qarşı qaliblik (idarəçilik) var».¹ Gənc də bütün ru­hu ilə özündən yüksəkdəkinə böyük bir sevgi, eşq duyur. Yəni onun ruhu sevgi ilə dolub-daşır. Onun hər gün rastlaşdığı və mü­vafiq olaraq təsvir et­di­yi sevgilər isə hiss səviyyəsindən o ya­na keçmir. … Və bu isə on­la­rı qane etmir. Gənclərin duy­duq­ları ilahi harmoniyanın, gözəl­li­yin ya­nın­da bu keçici his­s­lər o qədər kiçik, əhəmiyyətsiz, zə­if gö­rü­nür ki, düşünmədən on­dan uzaqlaşırlar. Bu sə­bəb­dən onlar mad­diyyatın hüdudları boy­da olan bu sev­gi­dən bir ruh düşgün­lü­yü ilə, bəd­binliklə yazırlar. Ler­mon­tov mələyin qucağında bu dün­ya­dan köç edən bir gənci belə təsvir edir: