Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

Döyüşlərdə yoğrulmuşuq

Gələcəyə qaranquşuq.

Həyat üçün doğulmuşuq,

Vətən üçün ölməliyik.¹
Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, ümumiyyətlə, bir çox gənc ömrünün «odlu-alovlu», böyük ideyalarla aşıb-da­şan mər­­hələsini «başa vuranda» ağır depressiya yaşayır. Hət­ta bu hə­yata bir nifrət yaranır. Onlar keşməkeşli hə­yat­dan, bu dün­ya­nın pozulmayan çərxindən, fərq qoy­ma­dan hər şeyi üyüdən «də­yirmanından» şikayətçi olur, bir vaxt­lar tutuşub alışdıqları ide­yaların puçluğunun gü­na­hı­nı həyatda axtarırlar. Bayron yazır:
Keçdi ümidlərin, həyəcanların, hökmlərin dəmi

Eşqin odu – hər şey artıq kənardadır.²
Onlar öz zamanında deyilməli olan sözü deyə bil­mə­yə­­cək­­lə­rinin, həyəcanını, hikkəsini həzm edə bilmirlər. Öz­lərini al­danmış, günahsız yerə incidilmiş hiss edirlər. Hər halda, bu qo­ca dünyada özünün tək deyil, mil­yon­lar­dan biri olduğunu, bu həqiqətlərin sən­dən əvvəl, hətta da­ha gözəl şəkildə de­yil­di­yi­ni qəbul etmək o qədər də asan de­yil. Özünü, öz ma­hiy­yə­ti­ni, bu həyata gəlişinin səbəbini an­lamağa çalışan və bunun üçün «varlıq badəsini göz­yaş­ları ilə is­ladaraq gözüyumulu içib» yal­nız ölüm ayağında gözlərini açan Lermontov böyük bir çaş­qınlıqla deyir:
Görürük ki, o qızıl badə

Boşuymuş elə əzəldən.

Onun içindəki mey – arzularıymış,

Sən demə, heç o da bizim deyilmiş.¹
Düzdür, özünün adi, sıradan biri olduğunu qəbul edən­­dən sonra həyat daha sakit, daha rəvan bir axara dü­şür. An­caq… hər adam bu axara düşə bilmir, axara dü­şən­dən sonra əv­vəlki coşqunun ol­mamasına alışa bilmir. Yə­qin bu sə­bəb­dən­dir ki, Ülvinin dalğaları «at kimi minib çapan», dal­ğa­la­rın bağrını yaran qəhrəmanı:
…görür ki, fırtına

Suda o açan izi,

Asanlıqla yox edir,

Asanlıqla gizlədir.

Bundan sonra insanın

Qol-qanadı süst olur –

Açdığı izlər kimi,

Kədərli gözlər kimi,

Fırtınada boğulur.²
Bəli, qəribədir ki, illərnən gəlməli olan bu ruh düş­kün­­­lü­yü­nü, «depressiyanı» bizim gənclər enerjili, coş­qu­lu vaxt­­la­rın­da ya­şa­yır­lar. Lakin onların digər gənclərdən üs­tün­lüyü on­dadır ki, söy­kə­nə biləcəkləri bir arxaları – Al­lah və hə­yat­la­rını mənasızlaş­ma­ya qoy­mayan bir mis­si­ya­ları var. Yaradıcılığı gəncin həm qorxu yeri, həm xi­la­sı­dır, həm əbədiyyətə, həm də ölümə aparan yoludur. Ya­ra­dıcılığı gəncin özüdür – qaçıb qur­tarmaq, onu qəbul et­mək istəməyən insanlar arasında təsdiqləmək istədiyi mən-i. Puşkin təsadüfən öz yaradıcılığı ilə özünə bir abidə ucaltdığını demir:
Yox, mən ölməyəcəyəm, cismim torpaq olsa da,

Rübabımın səsində ürəyim döyünəcək.

Bircə şair qalsa da qədim, ulu dünyada,

Əbədi şöhrətimlə mənəm yaşayan demək.¹
Məşh ruhunun yaradıcılıq eşqidir ki, Ülvini 15 ya­şın­da öz cığırını ulu sələflərinin yollarına qatmağa hə­vəsləndirir:
Mübarizə aparır,

Milyon-milyon «şairlər»

Bu yola çatmaq üçün.

Öz açdığı cığırı

Bu yola qatmaq üçün.²
Bütün deyilənlərlə yanaşı, gəncin ilham aldığı daha bir mən­bə də var, daha doğrusu, onun bütün mən­bə­lə­ri­nə, ümu­­miy­yət­lə yaradıcılığına parlaq bir nur çiləyən: sev­gi, eşq. Bu o qə­dər nəhəng bir mənbədir ki, başqa mən­bələrə eh­tiyac qoymur. Bu, o qədər cazibəli bir nöq­tə­dir ki, son­la başlanğıcı bir­ləş­di­rir. Bu, o qədər zəngin bir dün­yadır ki, özünə ayrıca bir başlıq tələb edir.
Eşq və müqəddəslik duyğusu

Gənclik hisslərin aşıb-daşması, sevginin, arzuların par­­dax­lanıb çiçəklənməsi ilə səciyyələnir. Bizim gənclərin ya­ra­dı­cılığına baxanda, ilk baxışda hər şeyin başında məhz sev­gi­nin durduğunu zənn etmək olar. Bu baxımdan, bəl­kə də, gəncliyin fəlsəfəsini məhz sevgi ilə başlamağın da­ha məntiqli ol­duğunu düşünmək olardı. Bizim sevgini sona sax­la­ma­ğı­mı­zın öz səbəbi var. Belə ki, bu gənclərin sev­gisinin kökü yu­xa­rı­da nəzərdən keçirdiyimiz hisslərlə – qorxu, cəngavərlik, tən­ha­lıq və s.-lə – sıx bağlıdır. Yəni içində bu qədər ziddiyyətlər da­şıyan, bu qədər mürəkkəb düşüncələr içində vurnuxan bir in­sanın sevgisini təcrid olun­muş, ayrıca gözəl bir hiss kimi nə­zər­dən keçirmək düz­gün olmaz. Digər tərəfdən, həyat adlanan qı­sa bir za­man kəsiyində yalnız ilk məhəbbətin aldadıcı pa­rıl­tı­sın­dan gözləri qamaşmağa imkan tapan bir gəncdən dərin bir məhəbbət ummaq və onu digər hisslərin başına qoy­maq da doğ­ru bir nəticəyə gətirib çıxartmaz. Bununla be­lə, deyilənlər heç də bu gənclərin gözəl bir məhəbbətə qa­dir olmadıqları de­mək deyil. Sadəcə, onların sevgisi bir sı­ra özünəməxsus key­fiy­yətlərə malikdir ki, gəncliyin fəl­sə­fə­sinin tamamlanması üçün mütləq nəzərə alınmalıdır. Elə isə gənclik fəlsəfəsində sev­gi, eşq nədir?

Bəli, doğurdan da, bu gənclərin yaradıcılığında ilk nə­­zə­rə çarpan sevgidir. Ancaq bu sevgi özünün uşaqlığı, saf­lığı ilə se­çilir. Bu, hələ dünyanın çirkablarına bat­ma­mış, ikiüzlülük­dən uzaq, maddiyyatın «ləl-cəvahiratına» bü­rünməmiş bir sev­gi­dir. Məsələn, istər Bayronun, istər Ler­­montovun, istər Müş­fi­qin, istərsə də Ülvinin sevgi şe­ir­­lərinin ünvanı onlarla gö­zəllərdir. Lermontov yazır: