N mavzu va mashg‟ulot nomlari Soati Tahminiy vaqti O‟tkazish muddati

 
 
Uyga Vazifa: Mavzu boyicha qoshimcha ma'lumot toplab kelish 
 
 
 
 

---

 
3-mashg’ulot 
 
Mavzu: 
Yer yuzining kashf etilishi va o`rganilishi.
 
 Mashg'ulot maqsadi: 
 
a) ta‟limiy:
O'quvchilarga mavzu boyicha ma'lumot berish.
 b)Tarbiyaviy
: O'quvchilarda tabiatga nisbatan muhabbat ruhini shakllantirish. 
S)Rivojantiruvch
i:haqqonlik va topqirlik hususiyatlarini rivojlantirish,xaritalar bilan ishlash 
konikmalarini yanada oshirish. Fanga bolgan qiziqishini kuchaytirish. 
 II. O'tilgan mashg'ulot yuzasidan muloqot uyushtirish.
 
III.Yangi mavzu bayoni:
Vikinglardan biri Erik Sariq qotilligi uchun Islandiyadan surgun qilingan edi. Bir necha hafta kemada xavf-
xatarlarga to'la suzishdan so‗ng u va uning sheriklari qalin tuman bilan qoplangan yerni ko'rib qolishadi. 
Ularni zimiston va xilvat qirg'oq qarshi oldi, qirg'oq ortida ulkan muzliklar qalashib yotardi. Dengiz 
sayyohlari qirg'oq bo'ylab janub tomonga suzdilar va orolning janubiy chegarasiga yetib borish uchun 600 
km dan ortiq yo'l bosib, shu yerda manzil qurdilar. Ular bu yerda turar joy izlari, qayiqlarning qoldiqlari va 
tosh qurollarni topdilar. Orolning eng janubida qishni o'tkazgan vikinglar bahorda g'arbiy qirg'oqni ko'zdan 
kechirish uchun yo'lga chiqdilar. 983-yilda Erik yangi yerga 500 ga yaqin kishi mol-mulki va uy hayvonlari 
bilan joylashtirilgan 25 ta kemadan iborat butun boshli flotiliyani olib keladi. Tez orada janubiy va g'arbiy 
qirg'oqda odamlar muqim yashaydigan bir necha qishloq paydo bo'ldi. Ular dengiz hayvonlari, birinchi 
navbatda qirg'oqbo'yi atrofida juda ko'p uchraydigan, shu sababli Grenlandiya kitlari nomini olgan kitlarni 
ovlash bilan shug'ullanishgan. Al-Beruniy osmon yoritqichlarining harakat trayektoriyasi va shakli 
ellipsoid ekanligi haqida birinchi bo'lib fikr yuritgan olimlardan. Beruniyning bu bashorati ancha keyin 
Kepler kashfiyotlarini ma‘lum darajada oldindan aytish edi. U o'z asarlarida ayrim hodisalar to'g'risida Abu 
Rayhon Beruniy mineralogiya, matematika, geografiya, geodeziya, geologiya, dorishunoslik, 
meteorologiya, fizika, biologiya sohalarida asarlar yozib qoldirgan. ham yozgan. Masalan u birinchi bo'lib 
Quyosh tojini tushuntirishda qiziqarli xulosalarga kelgan. U astronomiya sohasida ham katta natijalarga 
erishgan. Beruniy 1029 ta yulduzning koordinatalari va yulduz kattaliklari qayd etilgan yulduzlar jadvalini 
tuzgan. Tasviriy geografiya sohasida Beruniy o'zigacha mavjud ma‘lumotlarni umumlashtirib, o'ziga 
zamondosh bo'lgan sayyoh va savdogarlar to'plagan ma‘lumotlar bilan boyitadi. U qoldirgan ma‘lumotlar 
Sharq adabiyotidagi geografiya masalalarini yoritishdagi birinchi manba hisoblanadi. Tarixda Amerika 
qit‘asini 1492-yilda Xristofor Kolumb kashf etganligi qayd qilingan. Ammo bu borada Beruniyning ilmiy 
farazi mavjudligi ham ma‘lum. Olim o'zining «Hindiston» asarida Dunyoning g'arbiy qismida yaxlit bir 
quruqlikning, keyinchalik Amerika deb nomlangan qit‘aning mavjudligini yevropalik olimlardan 450 
yilcha oldin taxmin qilib yozgan. Uning bu fikri XV-XVI asrlarda o'z tasdig'ini topdi.