Nazariy fizika kursi

T
qoj
4
sin2 fdfi 
(uq
— 
u>2)2
+
ш2
7 2
(8.115)
Bu yerda 
I
q
 
= 
c
E
q
/ A
tt
 
tushayotgan to'l­
qinning davr bo'yicha o'rtacha intensivligi. 
Sochilishning effektiv kesirni (8.111) ga
ko'ra
sin"* £
da
=
rdf2.
(8.116)
(uJq
— cj2)2 + cj27 2 
Burchaklar 
0, £ 
va 
ip
o'zaro quyidagicha bog'langan:
cos £ = sin 
в
cos 
ip,
sin2 £ = 1 — sin2 
в
cos2 
ip
183

---

Bu bog'lanishdan foydalanib sochilish effektiv kesimini (8.116) ni 
Щ
burchak bo‘yicha o‘rtachalaymiz:
da
=
1 -f cos2 
в
(u>2
— 
u 2)2 + w2~j2
2
dCl.
(8.117*
Bu formuladan sochilish 
6 = 0
(oldinga) 
в = n
(orqaga) burchaklarda 
maksimal bo‘lishi kelib chiqadi.
Sochilishning effektiv kesimi (8.117) ni ham m a fazoviy burchaklar 
bo'yicha integrallab to'liq effektiv kesimni aniqlaymiz:
87Г
a
=
~2, .4
г0ш
3 
(
u
)
q
- ш2)2
-I- 
u 2
7 2
(8.118)
To‘liq effektiv kesimning chasto- 
taga bog‘lanishini analiz qilamiz (
8
.
6
- 
rasm). (8.118) dan ko'rinib turibdikil 
to ‘liq kesim rezonans chastota 
lu
= 
uq
da keskin maksimumga ega. Rezonans 
yaqinida 
(
uj
~
u
>
q
)
to'liq kesimni quyi-f 
dagicha yozish mumkin:
2
tt
r 2,
,2
r owo
3 (u,
0
- u
, ) 2
+ £
(8.119)
Bu yerda 
(ш2
— 
ш2)2
~
4
ljo
(
u
)
q
— 
deb olindi. 
7
rezonans sohasininjg 
kengligini aniqlaydi. Xususan, aniq rezonansda, ya’ni 
ш
=
loq
da
a
= 87гго^о/37
2
(
8
.
120
)
bo'ladi. 
7
СШ
0
bo‘lganligi uchun rezonans chastotada kesim ju d a katlja 
qiym atlarga erishadi.
Kichik chastotalarda
(
8
.
1 2 1
)
sochilish chastotaning to ‘rtinchi darajasiga proporsional bo'lib, juda 
kichik bo'ladi. Bu qonun umumiy xarakterga ega bo'lib, 
Reley
s o c h i l i s h 1 
deb ataladi.
184

---

K atta chastotalarda 
u>
» wq:
a
 ~ втгт^/З =
8пе4/3т2сл.
 
(8.122)
gu ifoda 
Tomson
formulasi deb ataladi. Bu formulaga ko‘ra k atta chas­
totalarda sochilish umuman chastotaga bog'liq bo'lm asdan o‘zgarmasga 
intiladi. K a tta chastotalarda tushayotgan elektromagnit maydon tomo­
nidan atomga t a ’sir etuvchi kuch elastiklik kuchidan ju da k atta bo'ladi. 
Atom yadrosining massasi elektronning massasiga nisbatan ju d a k atta 
bo'lganligi (cr ~
m ~ 2)
uchun u sochilish jarayonida deyarli ishtirok et- 
maydi deb olish mumkin. Demak, atomdagi elektronni erkin deb qarash 
mumkin. Shunday qilib, Tomson formulasi elektromagnit to'lqinning 
erkin elektronlarda sochilishini aniqlar ekan.