Nazariy fizika kursi

1 
Э А
E = ~~c~dt
-g r a d v ?
(ЗЛ9)
birlik zaryadga ta’sir etuvchi kuch bo'lib, 
elektr maydon kuchlanganligi
deb ataladi.
Bu fikrni davom ettirsak (3.18) 
magnit maydon
tomonidan zaryad­
ga ta’sir etayotgan kuch bo'ladi
H =
rot 
A
(3.20)
esa 
magnit maydon kuchlanganligi
deyiladi.
Endi elektromagnit maydonda zaryadning harakat tenglamasini qu­
yidagi ko'rinishda yozish mumkin:
±
= e E +
*
c [v H I.
(3.21)
Bu tenglamaning o'ng tomonidagi ifoda 
Lorens
kuchi deyiladi. Zaryad­
ga elektr maydon tomonidan ta’sir etuvchi kuch maydon kuchlanganligi 
bo'ylab yo'nalgan. Magnit maydon tomonidan ta’sir etuvchi kuch esa 
magnit maydon kuchlanganligi va zaryadning tezligiga perpendikulyar
yo'nalgan.
Magnit maydonda zaryadga ta’sir etuvchi kuch uning harakat yo'na- 
lishiga perpendikulyar bo'lganligi uchun bu maydonda zaryadni ko'chi- 
lishda bajargan ish nolga teng. Demak, zaryadni ko'chirishda bajaril- 
gan ish faqat elektr maydon bilan aniqlanadi. Vaqt birligida bajaril- 
gan ish (kinetik energiyaning vaqt birligida o'zgarishi) tezlikni Lorentz 
kuchiga skalyar ko'paytmasi bilan aniqlanishidan foydalanamiz va 
v[vi2]) = 0 ekanligini hisobga olib, (3.21) dan quyidagini hosil qilamiz:
=
ev E .
(3.22)
Klassik mexanikada harakat tenglamalari vaqt inversiyasiga 
(t —*
0 
nisbatan invariantdir. Ya’ni, kelajak bilan o'tmish farqlanmaydi. 
j ‘ 'x'anika qonunlarini klassik nuqtai nazaridan o'rganamizmi yoki nis- 
*yhk nazariyasi yordamida o'rganamizmi farqi yo'q. Eng muhimi u 
cl nat qonunlarini aks ettirishi kerak. Shu sababli nisbiylik nazariyasida
69

---

ham zaryadning harakat tenglamasi vaqt inversiyasiga nisbatan invari-l 
ant bo'lishi kerak. Bu holat qanday xulosalarga olib kelishini ко ribj 
chiqamiz. Haqiqatan ham,