Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

13.1-jadval 
 Kokslash jarayoni xom-ashyo tavsifi va moddiy balansi.
Ko‘rsatkichlar, xom-ashyo tavsifi 
Gudron 
Kreking qoldiq 
Zichlik, kg/m
3
0,990 
1,024 
Kokslilik darajasi 
16 
23 
Oltingugurt miqdori, % 
2,8 
3,3 
Mahsulot chiqishi 
Koks 
24 
35 
C
4 
gacha bo‘lgan gazlar 
11 
11 
Benzin 
16 
7 
Engil va og‘ir gazoyl 
49 
47 
Sirkulyatsiyalanish koeffistenti 
0,3 
0,3 

---

173 
13.2. Uzluksiz kokslash jarayoni texnologiyasi 
Termo-kontaktli krekingning vazifasi miqdori 50% gacha bo’lgan 
to’yinmagan uglevodorodli gazlar va aromatik uglevodorodli distilyatlarni 
olishdan iboratdir. Xom ashyo sifatida yuqori oltingugurtli neft qoldiqlaridan 
foydalalaniladi-vakuum haydalishdagi gudron yoki atmosfera haydashdagi 
mazut. Uzluksiz kokslash jarayonining texnologik sxemasi 13.2-rasmda 
keltirilgan. Ushbu jarayon neft kimyosi uchun mahsulotlar olishga 
mo’ljallangandir: gazning yuqori miqdorda chiqishi, to’yingan uglevodorodlar 
bilan boyligi, suyuq mahsulotlar tarkibidan benzol, toluyol va naftalin 
mahsulotlari mavjud bo’lganda, og’ir fraksiyali texnik uglevodorodlarni ishlab 
chiqarish uchun ashyo bo’lishi mumkin. Bu usulda jarayon rejimi nisbatan 
yuqori, reaktordagi harorat 600
0
C va koks qizdirgichdagi harororat esa 670-
700
0
C kokslashni gazoilda ayrim zavodlarda foydalaniladi (ayrim vaqtlarda 
gidrotozalashdan so’ng). Katalitik kreking qurulmalarning ashyosidagi 
komponentlar sifatida termokreking qurulma reaktor blokidan ( reaktor koks 
qizdirgich, koksning separator muzlatkich, havo haydash moslamasi va h.k ) va
ajratgich bloki kondensator, rektifikasion kolonna, bug’latish kolonnasi, 
gazoseparator). Texnologik sxemasi quyida ko’rsatilgan. 
Maxsulot - vakum kolonnaning pastki qismidan chiqadigan gudron yoki 
atmosfera kolonnaning pastidan chiqadigan mazut. Nasos 14 yordamida 
sepuvchi moslamalar 9 (forsunka tipi) orqali reaktor 11 ga yuboriladi, 
reaktorning ichida to’xtovsiz serkulyatsiya qilib reaktorga bir xil miqdorida 
harorat berish vazifasini bajaradi. Forsunkalar bir necha yarus balandlikda 
o’rnatiladi katta qurulmalarda ularning soni 100 tagacha bo’ladi. Kreking 
jarayoni koksning issiq molekulalari yuzasida amalga oshiriladi va uning 
harorati 600-620
0 
C ga teng bo’ladi. Kokslanish mahsulotlari - gaz va bug’lar 
qatlamdan chiqqandan so’ng koks changidan tozalanish uchun siklonli 
separatorlar 12 tizimidan o’tib skrubber–porseal kondensator13 ga kelib tushadi. 

---

174 
Ushbu scrubber uzatuvchi liniyalarning kokslanib qolishini kamaytirish 
maqsadida to’g’ridan to’g’ri reaktoga o’rnatilgan. Skrubberning ustiga sovutish 
moslamasi sifatida sovutilgan og’ir gazoyl yuboriladi. Mahsulot bug’lari og’ir 
gazoyl bilan kontakt natijasida bug’larning o’ta og’ir komponentlari 
kondensatsiyalanadi. Kondensatsiyalangan aralashma skubber 13 ning pastki 
qismidan olinadi, nasos 15 orqali reaktor 11 ga yuboriladi. Koks issiqlik 
tashuvchi moddalari koks jarayonida mayin qatlam sifatida yig’ilgan qismlari 
reaktorning bug’lanish sektsiyasiga tushiriladi, bu jarayonning o’zida ular suv 
bug’ining qarama - qarshi harakatida yuviladi. Undan so’ng ular bukilgan
quvur 8 (pnevmotransport) orqali koks qizdirgich 5 ga uzatiladi. Havoli isitgich 
1 yordamida koks qizdirgichning taqsimlovchi chanbaragi 6 ostiga havo 
haydaladi. Havoning hajmi serkulyatsiya qiladigan koksni yetarli haroratga 
qizdirish uchun yetarli bo’lishi kerak. Koksni qizdirish jarayoni balansli 
koksning ma’lum bir qismini yondirish natijasida amalga oshiriladi. Yonish 
mahsulotlari (tutun gazlar ) ikki pog’onali siklonlardan 4 o’tib u yerda ulardan 
koksning mayda qismlari ajratib olinadi va yo’qotilish uchun qozonga
yuboriladi. Koks qizdirgich 5 da qizdirilgan koks bukilgan quvur 7 
(pnevmotransport) orqali reaktor 11 ga qaytib keladi. Uzatuvchi muhit sifatida
suv bug’i xizmat qiladi. Yoqilayotgan koksning hajmi yangi tashkil bo’lgan 
koksning hajmidan kam bo’lganligi uchun uning ortiqchasi katta ko’rinish
fraksiya elementlari sifatida separator muzlatgich 3 orqali tizimdan to’xtovsiz 
chiqarilib turiladi. Nisbatan mayda qismlari esa separator muzlatgichdan koks 
qizdirgich 5 ga qaytib keladi. Koksning mayda qismlarini katta qismlaridan 
ajratish separatorning pastki qismiga yuborilgan suv bug’lari yordamida amalga 
oshiriladi. Separatorning pastki qismidan kiritlgan koks suv bug’i yordamida 
qabul qilgichga (pryomnik) o’tkaziladi. Reaktor blokida aylanayotgan koks 
moddalarining o’lchamlari 0,075 dan 0,300 mm gacha bo’ladi, balansli 
koksning moddalari esa 0,4 mm va undan yuqori. Koks qizdirgich 5 dan 
reaktoning yuqori tubi 11 ga 10- chiziqli qism orqali issiq holda koks qismlari 
uzatiladi. Shunday qilib bu yerda bug’larda bo’lgan koksning konsentratsiyasi 

---

175 
oshadi. Koksning qismlari siklon 12 ning kirish qismiga mexanik ta’siri 
natijasida uning kokslanishining oldini oladi. 
13.2-rasm. Uzluksiz kokslash jarayoni texnologik sxemasi. 
1-kompressor, 2-yonish kamerasi, 3-separator-muzlatgich, 4, 12-siklonlar, 5-
koksqizdirgich, 6-ajratuvchi panjara, 7, 8-pnevmotransport tarmog’i, 9-xom-
ashyo taqsimlagichlar, 10-issiq bug` berish tarmog’i, 11-reaktor, 13-skrubber, 
14, 16, 20, 21, 29-nasoslar, 17, 22, 26, 28-havoli sovutgichlar, 18-rektifikatsion 
kolonna, 19-bug`latish kolonnasi, 23-muzlatgich, 24-suvgazajratgich, 25-issiqlik 
almashtirgich, 27-bug` generator. 
Benzin va suvning bug’lari hamda kokslanadigan gaz kolonna 18 ning 
yuqorisidan chiqishida havoli sovutish qurulmalari 22 da va muzlatgich 23 da
sovutiladi undan keyin gaz ajratgich 24 ga yuboriladi. Bu yerda yog’li gaz , 
nostabil benzin va suvli kondensatga ajralish jarayoni yuz beradi. Benzin
nasos 29 orqali qisman kolonna 18 ning yuqori tarelkasiga suvlash uchun
yuboriladi, unung balansli miqdori esa issiqlik almashtirgich 25 dan so’ng
stabillashtirishga yuboriladi. Bug’lanish kolonnasi 19 ning pastki qismidan 
nasos 21 yordamida yengil gazoyl chiqariladi. Ko’p hollarda u issiqlik manbai 
sifatida issiqlik almashtirgich 25 da nostabil benzinni qizdirish uchun
foydalaniladi, ushbu benzin blokka fizik stabillash jarayoni uchun yuboriladi. 
Undan so’ng yengil gazoyl havoli sovutgich muzlatgich 26 da qo’shimcha 

---

176 
sovutiladi va qurulmadan chiqariladi. Og’ir gazoyl kolonka 18 ning pastki 
qismidan nasos 20 orqali so’rib olinadi va bug’ generator 27 hamda havoli 
sovutish qurulmasi 28 ga yuboriladi. Qisman og’ir gazoyl suvlash maqsadida
skubber 13 da foydalaniladi. Uning asosiy qismi esa qurulmaga o’tkaziladi. 
Nasos 16 va havoli sovutgich 17 qurulmasi orqali isitish pechi 2 tizimni ishga 
tushurishda bosim ostida qizdirish uchun xizmat qiladi.