Nəsirov Samir Şakir oğlunun «AZƏrbaycanda müƏSSİSƏLƏRİn vergitutma mexanizmmiNİn təKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİqaməTLƏRİ»

İstehsal ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi üsulu. Müha­si­bat uçotu haqqında Qanuna əsasən istehsala silinən ma­te­ri­al ehtiyatlarının faktiki maya:
Cədvəl 2.4

Uçot siyasətinin müxtəlif elementlərindən istifadə

edilməsinin əsas alternativ variantları

№	Uçot siyasətinin elementləri	Alternativ variantlar
1.	Material ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi və material ehtiyatlarının faktiki maya dəyərinin istehsala silinməsi üsulları	Vaxta görə birinci alınan maya dəyəri üzrə (FİFO); Vaxta görə sonuncu alınan maya dəyəri üzrə (LİFO); Orta maya dəyəri üzrə.
2.	Malların qiymətləndiril-məsi	Pərakəndə satış qiyməti üzrə (pərakəndə satış üçün); Alış maya dəyəri üzrə (pərakəndə və topdan satış üçün); Mümkün satış qiyməti üzrə.
3.	Gələcək xərclərin və ödənişlərin ehtiyatı	Məzuniyyətlərin ödənilməsi üçün; İllik işin yekunu üzrə; Xidmət illərinə görə; Digər.
4.	Satışdan gələn gəlirin müəyyən edilməsi	Yüklənib yola salınmış məhsullara görə; Alıcıdan pul vəsaitinin daxil olmasına və ya əvəzində mal alınmasına görə.
5.	Uçotun təşkili texnikası	Qanunla müəyyən edilən hesablar planı əsasında; Müstəqil surətdə işlənib hazırlanmış hesablar planı əsasında.
6.	Mühasibat uçotunun təşkili	Müəssisənin müstəqil struktur bölməsi və ya mühasibatlığı tərəfində həyata keçirilir; Müqavilə əsasında ixtisasalaşmış təşkilat və ya vergi agenti tərəfindən həyata keçirilir.

dəyərinin müəyyənləşdi­ril­məsini ehtiyatların qiymətləndirilməsinin aşağıdakı üsulla­rın­dan biri ilə həyata keçirilməsinə icazə verilir:

- vaxta görə birinci alınan maya dəyəri üzrə (FİFO);

- vaxta görə sonuncu alınan maya dəyəri üzrə (LİFO):

- orta maya dəyəri üzrə.

Birinci üsulun (FİFO) mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ma­te­rial ehtiyatları istehsala alınma ardıcıllığı ilə silinir. İkin­ci (LİFO) üsul üzrə materiallar birincinin əksinə ola­raq istehsala sonuncu daxil olan materialların dəyəri ilə si­li­nir.

Vergi ödəyicisi ixtiyarında olan malların fərdi uçotunu apar­mırsa, o əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu orta ma­ya dəyəri ilə qiymətləndirmə metodundan istifadə et­mək­lə apara bilər. Orta maya dəyərindən istifadə etdikdə isə materialların ümumi məbləği onun miqdarına bölünə­rək orta qiymət tapılmaqla silinir.

Bu üsullardan hər birinin konkret şəraitdən asılı ola­raq müsbət və mənfi cəhətləri var. Qiymətin artığı və azal­dığı şəraitdə bu prosesə aid misallara baxaq.