bu yerda: x - kasallikning bir kundagi o’rtacha absolyut soni.
118
ifodalanadi.
2. Hududiy belgilarga qarab epidemiya: chegaralangan aholi guruhlarini
qamrab oluvchi alohida
jamoalar, joylar, tumanlar va boshqalarga bo’linadi.
3. Epidemiyaning tasnifi ta’sir etuvchi omilning epidemik jarayonga
bog’liqligi, mavsumiy epidemiya rivojlanishini aniqlash yoki epizodik tarqalishga
qarab qilinadi.
Kasallik soni tarqalish xarakteriga qarab ham baholanadi.
Agar kasallik "odatdagi" (normativ) darajadan o’tgan bo’lsa, bu albatta
epizodik avj olish yoki ko’tarilish deb baholanadi.
Aholi kasallanishining sabablari to’g’risidagi farazni tekshirish va asoslash.
Bu savollarga javob berish uchun, kasallanishning dinamikasi o’rganiladi,
hududlarda kasallanganlar guruhlarga ajratiladi, bunda yoshiga va kasbiga, boshqa
belgilarga e’tibor beriladi. Ba’zan laboratoriya usullari qo’llaniladi (mikrobiologik,
immunologik va boshqalar), epidemiyaga qarshi samarali chora-tadbirlar belgilash
uchun kasallik yuqish yo’llarining xilma-xilliga, ko’pgina
zoonoz infeksiyalar
mavjudligi, aholining ko’proq zararlangan guruhlarining yashash sharoitlari ko’rib
chiqiladi. Bundan tashqari, epidemiya turini aniqlashda qo’zg’atuvchilarning
yakuniy va oraliq yuqish omillari aniqlanadi.
Operativ tahlil qilishda epidemiya turini aniqlashga uslubiy yondashish (ichak
infeksiyalari misolida):
1. Chegaralangan alohida ob’ektlar (bolalar muassasalarida, ishlab chiqarish
korxonalarida) unchalik tarqalmagan (lokal) avj olishlarning sababi o’choqni
epidemik tekshirish usullari yordamida aniqlanadi.
2. Hududlarda kasallikning qisqa vaqt ichida ko’tarilish holatida ko’proq
kasallikka chalingan aholi guruhlari aniqlanadi. Bemorlarning soni,
ularning vaqt
bo’yicha bo’linishini hisobga olib va kasallik klinik ko’rinishini tahlil qilib,
bemorlarning kasallik qo’zg’atuvchilarini qanday miqdorda (dozada) yuqtirganligi
haqida faraz qilinadi.
Bemorlarning hudud va joy bo’yicha tarqalishi quyidagilarga qarab
belgilanadi: oziq-ovqat mahsulotlari ta’minotining va sifatining ahvoli, suv,
ktahlilatsiya tizimining holati va atrofning tozaligi.
Shahar va tuman miqiyosida kasallanishning ko’tarilishi ushbu shahar va
tumanning atrofidagi muassasalarda ishlab chiqilgan
zararlangan oziq-ovqatni
iste’mol qilish natijasida kelib chiqishi mumkin.
Bundan tashqari, kasallikni birdan epidemik avj olishlari suv orqali ham
bo’ladi (shahar vodoprovod stansiyasida avariya holati yoki ularning ishlash
me’yorining buzilishi). Chegaralangan epidemik avj olishlar (tuman miqyosida va
bir nechta ob’ektlar miqyosida va boshqalar) umumiy ovqatlanish joylarida
zararlangan oziq-ovqatni iste’mol qilish natijasida kelib chiqadi.
Shuningdek, uy-
joy va sanoat korxonalarida vodoprovod tizimida sanitariya-texnik buzilishlar
bo’lsa ham bunday holat kuzatiladi. Bemorlarning ovqatlanish va suvdan
foydalanish hususiyati tekshiriladi. Ovqatlanish va suv bilan ta’minlanishi
bo’yicha farq qiladigan aholi guruhlari bir-biriga solishtiriladi. Analitik
tekshirishdan o’tgan nazariyani yana boshqa usullar bilan tekshirib ko’riladi.
119
Joylarni tekshirishda epidemiologik, mikrobiologik va gigiyenik usullar
qo’llaniladi.
Kasallanishning o’sishi kuzatilmagan holatda operativ epidemiologik
tahlilning vazifasi oxirgi haftalar ichida kasallanish soni o’rtacha miqdordan
oshgan tuman va aholi guruhlarini aniqlashdan iborat bo’ladi.