Ona tili va bolalar adabiyoti
Ma`ruza mashg`ulotning texnologik kartasi
Yüklə 5,67 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMALIY MASHG‘ULOT 1
- Mavzu
- 2-ilova 33-mashq
- 1-qator-Ko’p ma’noli so’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 2-qator- Bir ma’noli g’o’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi.
- 5-qator-Sinekdoxa usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 6-qator-Kinoya usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi.
- Foydalanilgan adabiyotlar
Ma`ruza mashg`ulotning texnologik kartasi
AMALIY MASHG‘ULOT
Mavzu Tilshunoslik fani, uning vazifalari. Tilning ijtimoiy mohiyati, tuzilishi. Tilning paydo bo’lishi, taraqqiyoti. Milliy til va adabiy til. Amaliy mashg`ulotning texnologik kartasi
1-ilova 1. Tilshunoslik fani nimalarni o‘rganadi? 2. Tilshunoslik fanining qanday turlari bor va ular o‘zaro qanday farqlanadi? 3. Nima uchun til ijtimoiy hodisa sanaladi? 4. “Jamiyatsiz til, tilsiz jamiyat bo‘lishi mumkin emas”, degan fikrni qanday izohlaysiz? 5. Tilning tarkibiy qismlari deganda nimalar nazarda tutiladi? 6. Tilda yuz beradigan o‘zgarishlar birinchi navbatda uning qaysi bo‘limida (sathida) yuz beradi va nima uchun? 7. Keyingi paytlarda o‘zbek tili sathlarida (leksika, fonetika, grammatikasida) qanday o‘zgarishlar yuz berdi? 8. Milliy til nima va uning tarkibiga nimalar kiradi? 9. Shevalar adabiy tildan qaysi jihatlariga ko‘ra farqlanadi? 10. O‘zbek tilida qanday lahjalar mavjud va ular qanday belgilarga ega? 11. Tilshunoslikda tillarning qanday tasniflari mavjud? 12. Tillarning geneologik tasniflanishiga ko‘ra yer yuzida qanday til oilalari bor? 13. Oltoy tillar oilasi va turkiy tillar guruhi haqida nimalarni bilasiz? 14. Morfologik tasnif bo‘yicha bo‘lingan amorf va agglyutinativ tillar guruhlari haqida qanday ma’lumotlarni bilasiz? 15. Flektiv va polisintetik tillar haqida nimalarni bilasiz? 2-ilova 33-mashq. O’qing, og’zaki nutqda fonetik o’zgarishga uchragan ruscha-internatsional so’zlarni aniqlang. So’z ichida qaysi tovush qanday o’zgarganligini izohlab, shu so’zlarning adabiy tildagi variantini ayting. 1. Istansada u yoqdan bu yoqqa yurib o’zimdan o’zim so’radim. (S. Ahm.) 2. Boshpurti yo’q darbadar degandek bir narsaman.(A. Chakovskiy.) 3. Siyoqidan zo’r generol bo’lishini fahmlab turibman.(H. G’.) 4. – Ayrapo’rtlari yaxshi ekan, - dedi u birpasdan keyin. (F.Muhammadiev.) 5. Ikkilasining ham mingan oti yaxshi ekan. Serkdagi otlarga o’xshaydi-ya! (S.Ahm.) 6. Katta teatrlarda shunday bo’lsa bordir, bu o’zimizning teatr. Qancha xohlasak, shuncha ayttiramiz.(S.Ahm.) 7. O’ris texniklar valasipit minib, yelkasida qo’shtig’ bilan Naymandan to’ng’iz urib kelishadi.(S.Ahm.) 8. Sallotlar o’qi bilan gum bo’ldi. (O.) 34-mashq. So’zlarni va gaplarni o’qing. Chapdan o’ngga va o’ngdan chapga qarab o’qilsa ham, tovush tizimi va ma’nosi o’zgarmaydigan so’zlarni topib ko’chiring. I. A’zo, aza, ammo, dog’, amma, dod, bobo, qoloq, bob, obbo, kiyim, qipiq, shox, kiyik, shosh, kichkina, kuchuk, ko’p, ko’k, aka, quyruq, quduq, uka, dono, quruq, bilib, qochmoq, qochoq, nodon, ota, alla, kez, aka, kek, dum, tivit, qulluq. II. 1. - Quruq bo’htonga imzo chekadigan nodon yo’q! (Mirm.) 2. Jo’xori non yeb o’tirgan kunlarimizda otam cho’ldan ikki qop un yuborib qoldi.(E.A’zamov.) 3. Safura tantiqona bir qiliq, bilan o’zini Bakir hamda Bargida o’tirgan divanga tashladi...( E.A’zamov.) 4. Avtobusning haydovchisi Adham, ... qirriq, chapani shofyorlardan edi. (E.A’zamov) 5. Tabibiyning yumaloq, rangpar yuzi bir oz so’lg’in ko’rinar, qiyiq ko’zlarida malollik, xijolatga o’xshash ifoda zuhur edi.(S.Siyoev) Mustaqil ish. Talabalar o’tirgan joylariga qarab 6 qatorga bo’liniadilar va har bir qatorga alohida quyidagi tartibda o’tilayotgan mavzu asosida mustaqil ishi topshiriladi:(Bajarilgan ishning sifati gapning mazmuni, tarbiyaviy ahamiyati hamda talabaning o’z misolini to’g’ri va tushunarli ifodalay olishi bilan belgilanadi.) 1-qator-Ko’p ma’noli so’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 2-qator- Bir ma’noli g’o’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 3-qator-Metafora asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 4-qator-Metanimiya asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 5-qator-Sinekdoxa usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 6-qator-Kinoya usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 6.Test tekshiruvi. Bunda har bir talabaga alohida variant asosidagi test beriladi va uning mustaqil tarzda bajarilishi nazorat qilinadi. (Test kalitlari yig’ishtirib olinib natijalari keyingi mashg’ulotgacha e’lon qilinadi.) 3- ilova Namuna 1. Quyida berilgan so‘z qo‘shilmalaridagi suzmoq so‘zi qanday so‘z? Oshni suzdi, suvda suzdi, sigir suzdi. A) omonim B) paronim C) sinonim D) ko‘p ma’noli so‘z 2. Ko‘p ma’noli so‘z har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim so‘zlarga antonim bo‘lishi mumkinmi? A) Ko‘p ma’noli so‘z faqat bir ma’nosi bilan boshqa bir so‘zga antonim bo‘lishi mumkin B) bir ma’noli so‘zlargina antonim bo‘lishi mumkin C) har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim so‘zlarga antonim bo‘lgan so‘zlar ko‘p ma’noli so‘z hisoblanmaydi D) ko‘p ma’noli so‘z har bir ma’nosi bilan ayrimayrim so‘zlarga antonim bo‘lishi mumkin 3. Qurilishda men boshliqman, Bo‘riyev. Mablag‘ ham, odamlar ham, jumladan, siz ham mening ixtiyorimdasiz. Ushbu gapdagi ixtiyor so‘zi o‘rnida quyidagi so‘zlarning qaysi birini sinonim sifatida qo‘llash mumkin? A) mayl B) izn C) izm D) mayl, izn 4. Omonimiya quyida berilgan qaysi birliklar orasida voqe bo‘lmaydi? A) ikki so‘z orasida B) ikki ibora va ikki tasviriy ifoda orasida C) ikki qo‘shimcha orasida D) sanalgan barcha birliklar orasida omonimiya vujudga kelishi mumkin 5. Qaysi qatorda berilgan so‘zlar tarkibidagi qo‘shimchalar o‘zaro omo¬nim hisoblanadi? A) kiyinmoq-ekinlar B) o‘qildi-yozildi C) gulzorlarda-paxtazorga D) uchrashmoq-o‘rganish 6. Qaysi qatordagi juftliklar o‘zaro sinonim bo‘la olmaydi? A) adil-odil B) adolatli-odil C) adil-tik D) odil-adl 7. O‘chib borayotir qanchalar kalom, Ne-ne bitiklar ham yo‘qdir, vassalom, Dunyoda faqat bir sobit suxan bor: U o‘z farzandingga o‘zing qo‘ygan nom (A.O.) Banddagi sobit so‘zining sinonimi... A) yoqimli B) ishonchli C) qat’iy D) doimiy 8. Quyidagi hodisalarning qaysi biri uchun shakliy bir xillik xos? A) ko‘p ma’noli so‘zlar uchun xos B) omonimlarga xos C) paronimlarga xos D) A va B 9. Qaysi so‘zlar o‘zaro paronim emas? A) yuvindi – yuvundi B) yoriq – yorug‘ C) charlamoq – chorlamoq D) archish – artish 10. Quyidagi hodisalarning qaysilari mustaqil so‘z turkumlarining barchasi uchun xos? 1) ko‘p ma’nolilik; 2) sinonimiya; 3) omonimiya; 4) antonimiya. A) 1 B) 1, 2 C) 1, 2, 3 D) 1, 2, 3, 4
1. H.Jamolxonov. Hozirgi o`zbek adabiy tili. 2005, “Talqin” nashriyoti. 2. M.Hamroyev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova, Sh.Yo‘ldosheva. Ona tili. Toshkent, 2007-yil. 3. Z.Otamirzayeva, M.Yusupova. O`zbek tili. 2004, O`AJBNT» markazi. 4. R.Ikromova D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X. G‘ulomova. Hozirgi o’zbek adabiy tilidan ma’ruza matnlari (Sintaksis). Toshkent, 2001-yil. 5. Sh.Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o`zbek tili. 2006, “Universitet” nashriyoti 6. R.Ikromova, D.Muhamedova, M.Hamroyev. Ona tilidan mashqlar to`plami Toshkent, 2009-yil
Mavzu Tillarning tasnifi. Tilshunoslik bo’limlari. Ma`ruza mashg`ulotning texnologik kartasi
1-ilova 1. Tilshunoslikda tillarning qanday tasniflari mavjud? 2. Tillarning geneologik tasniflanishiga ko‘ra yer yuzida qanday til oilalari bor? 3. Oltoy tillar oilasi va turkiy tillar guruhi haqida nimalarni bilasiz? 4. Morfologik tasnif bo‘yicha bo‘lingan amorf va agglyutinativ tillar guruhlari haqida qanday ma’lumotlarni bilasiz? 5. Flektiv va polisintetik tillar haqida nimalarni bilasiz?
1. Istansada u yoqdan bu yoqqa yurib o’zimdan o’zim so’radim. (S. Ahm.) 2. Boshpurti yo’q darbadar degandek bir narsaman.(A. CHakovskiy.) 3. Siyoqidan zo’r generol bo’lishini fahmlab turibman.(H. G’.) 4. – Ayrapo’rtlari yaxshi ekan, - dedi u birpasdan keyin. (F.Muhammadiev.) 5. Ikkilasining ham mingan oti yaxshi ekan. Serkdagi otlarga o’xshaydi-ya! (S.Ahm.) 6. Katta teatrlarda shunday bo’lsa bordir, bu o’zimizning teatr. Qancha xohlasak, shuncha ayttiramiz.(S.Ahm.) 7. O’ris texniklar valasipit minib, yelkasida qo’shtig’ bilan Naymandan to’ng’iz urib kelishadi.(S.Ahm.) 8. Sallotlar o’qi bilan gum bo’ldi. (O.) 34-mashq. So’zlarni va gaplarni o’qing. CHapdan o’ngga va o’ngdan chapga qarab o’qilsa ham, tovush tizimi va ma’nosi o’zgarmaydigan so’zlarni topib ko’chiring. I. A’zo, aza, ammo, dog’, amma, dod, bobo, qoloq, bob, obbo, kiyim, qipiq, shox, kiyik, shosh, kichkina, kuchuk, ko’p, ko’k, aka, quyruq, quduq, uka, dono, quruq, bilib, qochmoq, qochoq, nodon, ota, alla, kez, aka, kek, dum, tivit, qulluq. II. 1. - Quruq bo’htonga imzo chekadigan nodon yo’q! (Mirm.) 2. Jo’xori non yeb o’tirgan kunlarimizda otam cho’ldan ikki qop un yuborib qoldi.(E.A’zamov.) 3. Safura tantiqona bir qiliq, bilan o’zini Bakir hamda Bargida o’tirgan divanga tashladi...( E.A’zamov.) 4. Avtobusning haydovchisi Adham, ... qirriq, chapani shofyorlardan edi. (E.A’zamov) 5. Tabibiyning yumaloq, rangpar yuzi bir oz so’lg’in ko’rinar, qiyiq ko’zlarida malollik, xijolatga o’xshash ifoda zuhur edi.(S.Siyoev) Mustaqil ish. Talabalar o’tirgan joylariga qarab 6 qatorga bo’liniadilar va har bir qatorga alohida quyidagi tartibda o’tilayotgan mavzu asosida mustaqil ishi topshiriladi:(Bajarilgan ishning sifati gapning mazmuni, tarbiyaviy ahamiyati hamda talabaning o’z misolini to’g’ri va tushunarli ifodalay olishi bilan belgilanadi.) 1-qator-Ko’p ma’noli so’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 2-qator- Bir ma’noli g’o’zlar asosida ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 3-qator-Metafora asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 4-qator-Metanimiya asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 5-qator-Sinekdoxa usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 6-qator-Kinoya usuli asosida ma’no ko’chishiga ikkita mazmunli gap tuzib izohlaydi. 6.Test tekshiruvi. Bunda har bir talabaga alohida variant asosidagi test beriladi va uning mustaqil tarzda bajarilishi nazorat qilinadi. (Test kalitlari yig’ishtirib olinib natijalari keyingi mashg’ulotgacha e’lon qilinadi.) 3- ilova Namuna 1. Quyida berilgan so‘z qo‘shilmalaridagi suzmoq so‘zi qanday so‘z? Oshni suzdi, suvda suzdi, sigir suzdi. A) omonim B) paronim C) sinonim D) ko‘p ma’noli so‘z 2. Ko‘p ma’noli so‘z har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim so‘zlarga antonim bo‘lishi mumkinmi? A) Ko‘p ma’noli so‘z faqat bir ma’nosi bilan boshqa bir so‘zga antonim bo‘lishi mumkin B) bir ma’noli so‘zlargina antonim bo‘lishi mumkin C) har bir ma’nosi bilan ayrim-ayrim so‘zlarga antonim bo‘lgan so‘zlar ko‘p ma’noli so‘z hisoblanmaydi D) ko‘p ma’noli so‘z har bir ma’nosi bilan ayrimayrim so‘zlarga antonim bo‘lishi mumkin 3. Qurilishda men boshliqman, Bo‘riyev. Mablag‘ ham, odamlar ham, jumladan, siz ham mening ixtiyorimdasiz. Ushbu gapdagi ixtiyor so‘zi o‘rnida quyidagi so‘zlarning qaysi birini sinonim sifatida qo‘llash mumkin? A) mayl B) izn C) izm D) mayl, izn 4. Omonimiya quyida berilgan qaysi birliklar orasida voqe bo‘lmaydi? A) ikki so‘z orasida B) ikki ibora va ikki tasviriy ifoda orasida C) ikki qo‘shimcha orasida D) sanalgan barcha birliklar orasida omonimiya vujudga kelishi mumkin 5. Qaysi qatorda berilgan so‘zlar tarkibidagi qo‘shimchalar o‘zaro omo¬nim hisoblanadi? A) kiyinmoq-ekinlar B) o‘qildi-yozildi C) gulzorlarda-paxtazorga D) uchrashmoq-o‘rganish 6. Qaysi qatordagi juftliklar o‘zaro sinonim bo‘la olmaydi? A) adil-odil B) adolatli-odil C) adil-tik D) odil-adl 7. O‘chib borayotir qanchalar kalom, Ne-ne bitiklar ham yo‘qdir, vassalom, Dunyoda faqat bir sobit suxan bor: U o‘z farzandingga o‘zing qo‘ygan nom (A.O.) Banddagi sobit so‘zining sinonimi... A) yoqimli B) ishonchli C) qat’iy D) doimiy 8. Quyidagi hodisalarning qaysi biri uchun shakliy bir xillik xos? A) ko‘p ma’noli so‘zlar uchun xos B) omonimlarga xos C) paronimlarga xos D) A va B 9. Qaysi so‘zlar o‘zaro paronim emas? A) yuvindi – yuvundi B) yoriq – yorug‘ C) charlamoq – chorlamoq D) archish – artish 10. Quyidagi hodisalarning qaysilari mustaqil so‘z turkumlarining barchasi uchun xos? 1) ko‘p ma’nolilik; 2) sinonimiya; 3) omonimiya; 4) antonimiya. A) 1 B) 1, 2 C) 1, 2, 3 D) 1, 2, 3, 4
Yüklə 5,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||