Orijinal adı: Şerh-i Hadis-i Cunud-i Akl ve Cehl Merhum İmam Humeyni (r a)

Altıncı Bölüm

Hilim Melekesini Elde Etmenin Beyanında

Bilmek gerekir ki insan bu dünyada olduğu müddetçe, değişimler ve tasarruflar altında olduğundan her bir melekeyi bir diğeriyle değiştirme imkanına sahiptir.”Falan ahlak, fıtridir ve değiştirmek mümkün değildir”¹ sözü temelsiz ve ilmi dayanaktan yoksun bir sözdür.

Bu konu felsefe² ilminde delille ispat edildiği üzere insanın vicdanla da derkettiği bir husustur. Bunun en büyük şahidi ise, temiz şeriatte bütün bozuk huyların nehyedilmiş olması ve çözümü için yollarının gösterilmiş olmasıdır. Aynı zamanda bütün güzel ahlak da emredilmiş ve bu ahlaka erişmek için bir takım yollar önerilmiştir. Dolayısıyla insan, dünyevi hayatını kaybetmedikçe bunun değerini bilmeli ve saadetin temelleri konumunda olan üstün melekeleri bütün gücüyle ve her türlü riyazetle elde etmeye çalışmalıdır. Nefisten pis melekeleri söktükten sonra da akıl ve rahmanın askerlerinden olan karşıtlarını elde etmek hususunda fedakarlık göstermeli, bundan çekinmemelidir. Sadece kötü ahlaka sahip olmamakla yetinilmemelidir. Zira fesadı söküp atmak, nefsi kemale erdirmek ve ıslah etmek için bir ön şarttır.

Zaten amaçlanan, insani saadetin sermayesi ve tevhidi tam kemalin ön hazırlığı olan ruhani kemalleri elde etmektir. Nitekim takva da bağımsız bir şekilde göz önünde bulundurulmamalıdır. Nefsin pis melekelerden arınma örneği, eğer takvanın ameli mertebesi göz önünde bulundurulacak olursa, takva örneği gibidir. Takva insanın pisliklerden arınması için olduğundan ve bu arınma da amelin kemale ermesine bir ön hazırlık teşkil ettiğinden genel anlamı göz önünde bulundurulduğunda takvanın bir mertebesi olan pis sıfatlardan temizlenmek de üstün güzel melekeler olan ruhani melekelere bir ön hazırlıktır. Aynı şekilde hakkı terk etmek ve bütün anlamıyla şirkten temizlenmek olan takvanın kamil mertebesi de tevhidin ve hakka yönelmenin hasıl olması için bir ön şarttır. Yaratılıştan amaçlanan hedef de zaten budur. Nitekim kutsi bir hadiste buna şöyle işaret edilmiştir: “Ben gizli bir hazine idim, tanınmayı istedim. Böylece tanınmak için yaratıkları yarattım.”¹

Biz daha önce de zikrettiğimiz gibi hak şeriatların esası iki ilahi fıtrat üzeredir. Onlardan biri, bağımsız ve asildir ve o da Allah’ı istemenin esası olan mutlak kemale aşk fıtratıdır, diğeri ise bağımlı ve gölgeseldir. O da genel anlamda takva ve temizlenmenin esası olan noksanlıklardan nefret etme sıfatıdır. Şeriatın bütün hükümleri –hem kalıbi ve hem de kalbi hükümleri- bu iki sağlam ilahi esas üzere bina edilmiştir.

Şimdi de hilim melekesini elde etme yolu olan asıl konumuza dönelim.

Bilmek gerekir ki beden ve ruh arasında şiddetli bir irtibat söz konusudur. Nitekim yüce felsefe ilminde de ispat edildiği üzere nefis, gayb ve şehadet alemlerine sahiptir. Bu da düşük olduğu halde yüceliği ve yüce olduğu halde düşüklüğü ifade etmektedir ve vahdet ile bütün kuvveleri ifade etmektedir. ²

O halde bütün zahiri etkiler, ruha ve manevi etkiler de beden mülküne sirayet etmektedir. Eğer bir kimse hareket ve duruşlarında sükunet içinde olursa ve zahiri amellerinde hilim sahibi kimse gibi davranırsa, yavaş yavaş bu zahiri şekil, ruha sirayet eder, ruh ondan etkilenir, aynı şekilde bir müddet öfkesini yener, hilim sahibi olmaya çalışırsa, bu hilim olmaya çalışması, hilim sahibi olmasıyla sonuçlanır ve bu zorla yapılan iş, sonunda nefis için sıradan bir iş haline gelir. Eğer bir müddet insan kendisini bu işe zorlar, tümüyle kendine dikkat eder ve teftişte bulunursa, elbette olumlu sonuçlar elde eder. Nitekim vahiy ehli beytinin (a.s) rivayetlerinde de bu tedavi yolu zikredilmiştir.

Nehc’ül-Belağa’dan naklen, Vesail’de Hz. Ali’nin (a.s) şöyle buyurduğu yer almıştır: “Eğer hilim sahibi değilsen, hilim sahibi olmaya çalış. Zira kendini bir topluluğa benzeten insanın onlardan olması ümit edilir.”¹ İmam Sadık’tan (a.s) ise şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: “Eğer hilim sahibi değilsen de ilim sahibi olmaya çalış.”²

Yedinci Bölüm

Rivayetler Yoluyla Hilim Sıfatının Faziletlerinin Beyanında

Akıl hasebiyle hilmin faziletleri, belli ve sabittir. Şüphesiz selim akıl sahibi için, bu sıfatın değerli etkileri, apaçık ortadadır. Allah-u Teala’nın Beni İsrail (İsra) suresi, 44. ayette “O, gerçekten halim ve çok bağışlayandır.” buyurması ve Ahzab suresi, 51. ayette de “Allah, herşeyi bilir, halimdir” diye buyurması, bu sıfatın faziletini beyan etmek hususunda yeterlidir. Bu da hilim sıfatının mutlak kemallerden ve varlığın varlık olduğu hasebiyle nitelendiği sıfatlardan biri olan kemali sıfatlardan biridir. Zira felsefede de ispat edildiği üzere Hak Teala’nın sıfatları, mutlak kemallerden ve varlığın varlık hasebiyle nitelendiği sıfatlardan biridir ve vücudun bu sıfatlarla nitelendirilmesi için riyazi ve tabii bir kabiliyet özgünlüğü söz konusu değildir.³

Bütün kemal sıfatları, rahmanın askerlerindendir. Zira rahman ve hakkın askerleri O’nun gölgesidir. Bir şeyin gölgesi de, gölge sahibine aykırı olamaz. Sadece kemal ve noksanlık farklılığı olan niteliksel bir farklılık içindedir. Kur’an-ı Kerim’de bu irfani ince anlam ve burhani sabit hakikat, “ayet ve nişane” olarak ifade edilmiştir.

Hakeza Allah-u Teala varlık yurdunun kamil büyüklerinden olan Halil’ur-Rahman İbrahim’i (a.s) da, Hud Suresi, 75. ayette hilim sahibi olarak nitelendirmiştir. “Doğrusu İbrahim; yumuşak huylu, çok içli ve kendisini Allah'a vermiş bir kimseydi.”⁴ Allah-u Teala İsmail Zebihullah’ı da hilim sahibi olarak nitelendirmiş ve Saffat suresi, 101. ayette Hz. İbrahim’e müjde makamında şöyle buyurmuştur: “Biz de ona, hilim sahibi bir oğul müjdeledik.” Bütün kemal sıfatları arasında Allah-u Teala bu sıfatı seçmiştir ve bu da Hz. İbrahim’in bu sıfata ilgisinin nihayetini veya Hak Teala’nın ilgisinin nihayetini veya her ikisinin tam inayetini göstermektedir. Velhasıl bu da bu değerli melekenin seçkinliğini ispat etmektedir.

Rivayetlerde de bu değerli sıfat, hakkıyla taktir edilmiştir. Kafi’de yer aldığına göre ise İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah, hilim ve haya sahibi kimseyi sever.”¹

Bir başka rivayette ise Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah, haya, hilim, iffet ve namuslu kimseyi sever.”² Muhabbet ve marifet ehli nezdinde bu övgü, övgülerin en yücesidir. Zira, onlar nezdinde ilahi muhabbet hiçbir şeyle mukayese edilemez ve hiçbir şeye denk düşemez. Şeyh Bahai’nin (r.a) şöyle buyurduğu nakledilmiştir: “Allah sevdiği kimseyi, kendisiyle görüşmekten mahrum etmez, onu vuslatına eriştirir ve bu da bu güzel sıfat için yeterli bir özelliktir. Bunlar marifet ehli ve uyanık bir gönül sahibi kimseler için, yeterli bir özelliktir.”

Vesail’de Şeyh Seduk’tan (r.a), onun da kendi senediyle İmam Sadık’tan, onun da Resulullah’tan, Hz. Ali’ye vasiyet ederken şöyle buyurduğu yer almıştır: “Ey Ali! Sizlere ahlak hususunda bana en çok benziyeninizi haber vereyim mi?” Hz. Ali, “evet, ey Resulullah” diye arzedince Peygamber şöyle buyurdu: “Ahlak hususunda en güzeliniz, hilim hakkında en büyüğünüz, akrabalarına en iyi davrananlarınız ve kendisine karşı en çok insaflı olanlarınızdır.”³

Şeyh Seduk Hisal adlı kitabında kendi senediyle İmam Sadık’tan, o da babasından, o da ceddinden ve o da Ali b. Ebi Talib’den naklettiğine göre Allah Resulü şöyle buyurmuştur: “Hiçbir şey, hilim ile ilmin birleşmesinden daha üstün bir şekilde başka bir şeyle bir araya gelmemiştir.”⁴

Bu konuda muteber kitaplarda bir çok rivayetler mevcuttur ve o kitaplara müracaat etmek gerekir. ⁵

Bilmek gerekir ki yirminci maksadın üçüncü bölümünde hilmin fıtri oluşu, akıl ve rahmanın askerlerinden biri oluşu, beyinsizliğin yoğrulmuş fıtrata aykırı oluşu ve beyinsizliğin İblis ve cehaletin askerlerinden biri olduğu konusu açıklığa kavuştuğu için biz burada ayrıca bir bilgi vermeye ihtiyaç duymadık.

Yirmi Birinci Maksat