O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
Yüklə 474,89 Kb.
|
| Хоттс Д. Управление инфраструктурами организации. – М.: ОАО
Типо графия «Новости», 2001. C. 597. 152
paytlarda ham avariya holatlari kelib chiqishi mumkin, negaki hech kim yong‘indan, suv bosishidan va boshqa noxushliklar ro‘y berishidan yoki fors-major holatlari (suv toshqini, yer silkinishi va h.k.)dan kafolatlanmagan. Binoda ro‘y bergan avariyalarni bartaraf qilish bo‘yicha ishlarni rejalashtirishning yagona shakli mavjud emas; har bir aniq hodisada u yoki bu obyekt uchun mas’ul xodim tayinlanadi va u amalga oshirilishi kerak bo‘lgani ishlar rejasi va yo‘riqnoma ishlab chiqiladi. Obyekt qurilishi loyihasiga binoan joylashtirilgan mebel – ko‘chmas mulk obyektining teng huquqli qismidir, shuning uchun uni ko‘rikdan o‘tkazish va ta’mirlanish profilaktika ishlari rejasiga asosan amalga oshirilishi lozim. Xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash. Amaliyotda kuzatilishicha, ko‘pchilik ko‘chmas mulk obyekti mulkdorlari bino va inshootlardan foydalanishni tashkil etish hamda ta’mirlashga yetarlicha mablag‘ ajratmaydilar. Buning sabablari ko‘p, masalan, doimo vaqtinchalik amalga oshiriladigan maqsadlarga diqqatni qaratish va bunday munosabatlar natijasida yuzaga kelgan oqibatni to‘g‘ri baholamaslik va natijada uning oqibatlarni to‘g‘rilash uchun ketadigan xarajatlar deyarli har doim xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlari qiymatidan yuqori bo‘lishi. Xizmat ko‘rsatish – bu ko‘chmas mulk obyektlari eksplua- tatsiyasining me’yoriy muddatini ta’minlash uchun bajariladigan ishlar majmuyidan tashkil topadi. Ular obyekt qiymatining o‘sishiga olib kelmaydi, ammo alohida qismlarning ishdan chiqishi yoki nurashi (eskirishi)ning oldini oladi. Xizmat ko‘rsatish maqsadlaridan biri – (resurslar to‘la yemirilishi oqibatida) nosozliklar ro‘y berishidan oldinroq ogohlantirish. Ta’mirlash – bu ko‘chmas mulk obyektining buzilishi yoki eskirishini qayta tiklash va kamchiliklarni bartaraf etish orqali binoni odatiy foydalanish holatiga keltirish ishlaridir. Ta’mirlashning maqsadi – jismoniy qayta tiklashdir. 153
ta’mirlash ishlari 1–2 kun davom etadi va ko‘chmas mulk obyektining normal ekspluatatsiyaviy holatini ta’minlaydi. U obyektning xizmat muddatini uzaytirmaydi va qiymatini oshirmaydi. Yirik joriy ta’mirlash ishlari (2 kundan ortiq) ko‘chmas mulk obyektining xizmat muddatini uzaytiradi, ammo qiymatini oshirmaydi. O‘zgartirish – bu ko‘chmas mulk obyekti tarkibiga kiruvchi asosiy fondlarni analoglari bilan almashtirish jarayonidir. O‘zgartirishga mansub fond bo‘lib, yaroqsiz holga kelgan yoki ma’naviy eskirgan asosiy fondning o‘rnini bosuvchi asosiy (modifikatsiyalashgan, takomillashgan, yangi avlod) fondlar xizmat qiladi. Ko‘chmas mulk obyektiga xizmat qilishning asosiy maqsadi – bu obyektdan to‘g‘ri foydalanishni ta’minlashdir; u quyidagi aniq vazifalarni o‘z ichiga qamrab oladi: – kundalik tozalashlar (namunaviy ko‘rinishni saqlab turish uchun); – ko‘chmas mulk obyektidagi mayda kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf qilish; – hayoti davomiyligining minimal xarajatlari asosida yirik ta’mirlash ishlarini yo‘lga qo‘yish; – ekspluatatsiya va xizmat ko‘rsatishga sarflanadigan barcha xarajatlarni qisqartirish hamda optimallashtirish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqish; – ko‘chmas mulk obyektini ta’minlovchi kommunal xizmat- larning ratsional ishlashi (ishonchlilikni ta’minlashda); – obyektning xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlari xarajatlarini doimiy nazorat hamda tahlil qilish; – ishlar bajarilishi grafigini tuzish va ijrosini nazorat qilish; – ko‘chmas mulk obyekti uskunalarini to‘laligicha va alohida uskunalar faoliyati to‘g‘risida doimiy ma’lumotlar to‘planishini ta’minlash. Amaliyotda ta’mirlash ishlari quyidagilarga bo‘linadi: – zarurat bo‘yicha ta’mirlash; 154
qoplamalarini o‘zgartirish); – uskunalarni profilaktik tekshirish; – avariya holatida ta’mirlash, xizmat ko‘rsatish; – ehtiyojdan kelib chiqib ta’mirlash (oynalarni almashtirish). Ko‘chmas mulk obyektidan foydalanish ishlari majmuyi bir qancha xarajatlarni talab qiladi: – ekspluatatsiyaviy (ko‘chmas mulk obyektining butun foydali xizmat muddati mobaynida) xarajatlar; – vazifaviy (obyektni qo‘riqlash, saqlash, ta’mirlash va h.k. bilan band bo‘lgan personal uchun) xarajatlar; – kommunal xizmatlar va binoni tozalash uchun xarajatlar; – ko‘chmas mulk obyektini ta’mirlash va tiklash uchun (agar ko‘chmas mulk obyektining yoki uning bir qismining xizmat muddati tugagan bo‘lsa) xarajatlar. Yuqorida keltirilganlardan tashqari, ko‘chmas mulk obyektiga egalik qilish deb ataluvchi, obyektni tasarruf qilish bilan bog‘liq o‘zgartirishlar va yaxshilanishlarga sarflanuvchi xarajatlar ham hisobga olinishi lozim. Obyektni tugatish bosqichi – bu obyekt bilan bog‘liq boshlan- g‘ich va keyinchalik hosil qilingan funksiyalarini butunlay yo‘q qilishdir, ya’ni uni buzib tashlash yoki tamomila yangidan shakllantirish uchun sharoit yaratishdir. Ko‘chmas mulk obyekti hayoti davomiyligining bu bosqichida uni tugatishga sezilarli xarajatlar talab qilinadi. Bu xarajatlar ko‘chmas mulk obyektiga egalik qilishning xotimasi bo‘lib hisoblanadi. Agar ko‘chmas mulk obyekti tamomila yangi shaklga o‘tayotgan bo‘lsa, u holda o‘zgartirishga sarflanadigan xarajatlar yangi funksiyaga qaratilgan egalik xarajatlariga tegishli bo‘ladi. Ko‘chmas mulk obyekti hayoti davomiyligiga o‘xshash tarzda mulk majmuyi hayoti davomiyligini ham bosqichlarga bo‘lish mumkin: 1. Mulk majmuyini shakllantirish (ko‘chmas mulk obyektlari va ularga bo‘lgan huquqlar bo‘yicha shartnomalar natijalarini qonuniy 155
va h.k.). 2. Mulk majmuyini rivojlantirish (yangi qurilish, balansga olish va h.k.). 3. Mulk majmuyi moslashuvi turli investitsion va rivojlantirish loyihalari hamda egiluvchan ijara shartlarini amalga oshirish hisobiga ta’minlanadi. Bu bosqichlarda ekspluatatsiya, ta’mirlash va ko‘chmas mulk obyektiga xizmat ko‘rsatish hamda sug‘urtalash, amortizatsion siyosat, buxgalteriya hisobi va mulkni soliqqa tortish tizimlari bilan o‘zaro aloqalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu 1. Ko‘chmas mulk obyektlarining investitsion – qurilish rivojlanish bosqichi (investitsion faraz, obyektning aniq yo‘nalishi, uning loyihalanishi, yer o‘lchash, qurilish (rekonstruksiya), foydalanishga topshirish). Bu bosqich nisbatan murakkab bo‘lib, u ko‘chmas mulk obyektining samarali ishlashini ta’minlovchi bir qator tarkibiy qismlardan tashkil topgan. 2. Sotish, ijaraga berish kabilarni inobatga olgan holda ilgari bunyod etilgan ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarning almashinishi. Bu bosqichda kiritilgan investitsiyalar qaytariladi, daromad ko‘riladi hamda ma’naviy va jismoniy eskirish boshlanadi. 3. Ko‘chmas mulk obyektlarini boshqarish – ekspluatatsiya, ta’mirlash, shahar infratuzilmalari va kommunal xo‘jalik tizimlari darajasida saqlab turish. Bu bosqich nisbatan davomiy va obyekt ekspluatatsiyasining maqsadga muvofiqligi hamda jismoniy va ma’naviy eskirishlarini bartaraf qilish xarajatlari o‘lchovi bilan chegaralanib qoladi. Yüklə 474,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|