O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi d. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova ko‘chmas mulkni baholash
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MULKNI
Yüklə 474,89 Kb.
|
| 1.5. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MULKNI
BAHOLASH MILLIY STANDARTLARI O‘zbekiston Respublikasi mulkchilik to‘g‘risidagi Qonunga asosan mulk obyektlari quyidagilar hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi hududidagi yer, yer osti boyliklari, ichki suvlar, havo havzasi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, imoratlar va inshootlar, mahsulotlar, turar joy va kvartiralar, ixtirolar, foydali modellar, sanoat namunalari, integral mikrosxemalarning topologiyasi, seleksiya yutuqlari, mahsulot belgilari, asbob- uskunalar, moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlari, pullar, qimmatli qog‘ozlar va boshqa mol-mulklar; insonning mehnat qilish qobiliyati. Ixtirolar, kashfiyotlar, fan, adabiyot, san’at asarlari, axborot, ilmiy g‘oyalar, texnik ishlanmalar va aqliy ijodning boshqa obyektlarini yaratish hamda ulardan foydalanish xususidagi munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining maxsus Qonunlari bilan tartibga solinadi. Tarix va madaniyat yodgorliklariga mulkiy huquqni amalga oshirish O‘zbekiston Respublikasining maxsus qonunlari bilan belgilanib beriladi. Mol-mulkdan xo‘jalikda foydalanish natijalari /mahsulot va daromadlar, qonun yoki shartnomada boshqa tartib ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, shu mol-mulk egasiga tegishlidir 1 . 1 O‘zbekiston Respublikasi mulkchilik to‘g‘risidagi Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995-yil, № 6, 118-modda; 1997-yil, № 2, 56-modda; 2003-yil, № 1, 8-modda. 38
esa baholash xizmatiga ehtiyoj seziladi. Ushbu jarayonda baholash standartlaridan foydalaniladi. Baholash standartlari o‘zaro bog‘liq me’yor va qoidalar majmuyidan iborat bo‘lib, ular quyidagilarni belgilaydi: – baholash tushunchalari va prinsiplarini; – baholash faoliyatida qo‘llaniladigan atamalar va ta’riflarni; – qiymat turlariga qo‘yiladigan talablarni; – boshlang‘ich axborotga qo‘yiladigan talablarni; – baholashni o‘tkazish tartibini; – baholash usullarining qo‘llanish xususiyatlarini; – baholash natijalarini rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablarni; – boshqa talablarni. Baholash standartlarini ishlab chiqish, tasdiqlash, ularga qo‘shimchalar va o‘zgartishlar kiritishni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda Raqobat qo‘mitasi amalga oshiradi. Mulkni baholash Milliy standartlari «Baholovchilar ishi sifatini nazorat qilishning ichki qoidalariga qo‘yiladigan umumiy talablar» O‘zbekiston Respublikasining «Baholash faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotno- masi, 1999-y., 9-son, 208-modda), O‘zbekiston Respublikasi Birin- chi Prezidenti ning 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-sonli «Baholovchi tashkilotlar faoliyatini yanada takomillashtirish va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati uchun ularning mas’uliyatini oshirish to‘g‘risida»gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2008-y., 18-son, 145-modda) muvofiq, baholovchi tashkilotlarning ichki qoidalariga qo‘yiladigan umumiy talablarni ham belgilaydi. Mulkni baholash milliy standartining asosiy maqsadi – baholov- chi tashkilotlarning ichki qoidalarni ishlab chiqishga nisbatan yon- dashuv va tamoyillarini, shuningdek, mazkur qoidalarni qo‘llashda ichki nazoratni tashkil qilish va tartibga solish talablarini bir xil- lashtirishdir. 39
lardan iborat: a) baholovchi tashkilotlar ichki qoidalarini ishlab chiqishning yagona tamoyillarini belgilash; b) ichki qoidalarni ishlab chiqishda baholovchi tashkilotlarga qo‘yiladigan majburiy talablarni belgilash; d) baholovchilar va baholovchi tashkilotlarning boshqa xodim- lari tomonidan ichki qoidalar talablariga rioya qilinishi ustidan ich- ki nazoratni amalga oshirish tartibini tavsiflash. Barcha baholovchi tashkilotlar ichki qoidalarni ishlab chiqishi va amalda qo‘llashi majburiydir. Baholovchi tashkilotlarning baho- lash faoliyatini amalga oshirishga doir kasbiy yo‘nalishlar doirasiga kirmaydigan masalalar bo‘yicha tartibga soluvchi ichki hujjatlar- ning shakli, mazmuni va tayyorlashni tartibga solishni maqsad qilib olmagan. Baholovchi tashkilotning ichki qoidalari deyilganda, baholovchi tashkilot tomonidan baholash faoliyatini amalga oshirishda samaradorlikni ta’minlash va mazkur faoliyatni O‘zbekiston Respublikasining baholash faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiq holda yuritish maqsadida qabul qilinib, tasdiqlangan baholash ishlarini amalga oshirish va rasmiylashtirishga doir yagona talablarni belgilovchi hujjatlar tushuniladi. Baholovchi tashkilot baholash faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablaridan kelib chiqqan holda, baholash faoliyatini amalga oshirish, baholash hisobotlari va ekspert xulosalarini tuzishga doir o‘z yondashuvini aks ettiruvchi ichki qoidalar bo‘yicha hujjatlar to‘plamini shakllantirishi zarur. Mulkni baholashning ma’lum sohasida baholash faoliyatining standartlari, baholashni o‘tkazishga doir batafsil uslubiy qo‘llanmalar va yondashuvlar mavjud bo‘lmagan taqdirda, baholovchi tashkilotlar ichki qoidalarni ishlab chiqishda qonunchilikda belgilangan o‘ziga xos jihatlarni hisobga olgan holda xalqaro baholash standartlariga amal qiladilar. 40
standartlarida ayrim holatlar ichki qoidalar sifatida qo‘shimcha tarzda tasdiqlanishi lozimligi haqida bevosita ko‘rsatmalar berilgan taqdirda, baholovchi tashkilot mazkur ko‘rsatmaning birinchi navbatda bajarilishini ta’minlashi shart. Baholovchi tashkilotning ichki qoidalarini tayyorlashning namunaviy tartibi va namunaviy shakli 7-son Mulkni baholash milliy standartining 1 va 2-ilovalarida keltirilgan. Ishlab chiqilgan qoidalar (uslubiy qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar, nizomlar) uslubiyot kengashi tomonidan ko‘rib chiqilib, qabul qilinadi va keyinchalik baholash tashkiloti rahbariyatiga tasdiqlash uchun taqdim etiladi. Baholash obyektlarini baholash ushbu Qonunda, qonun hujjatlari va standartlar asosida, nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. Baholashni o‘tkazish davlatga to‘la yoki umumiy mulk huquqida qisman qarashli baholash obyektlari bitim tuzishga jalb etilgan taqdirda, shu jumladan: – baholash obyektlarini davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirish, ishonchli boshqaruvga topshirish yoki ijaraga berish maqsadida ularning qiymati aniqlanayotganda; – baholash obyektlaridan garov narsasi sifatida foyda- lanilayotganda; – baholash obyektlari sotilayotganda yoki o‘zga shaxsga boshqacha tarzda o‘tkazilayotganda; – baholash obyektlari bilan bog‘liq qarz majburiyatlaridan boshqaning foydasiga voz kechilayotganda; – baholash obyektlari yuridik shaxslarning ustav fondlariga ulush tariqasida berilayotganda majburiydir. |