18- mavzu: Morfemika. So`z yasalishi va tuzilishi
Reja:
1.So’z va uning qismlari.
2.O’zak va qo’shimcha.
3.Qo’shimchalarning ma’nolariga ko’ra turlari.
4.O`zbek tilida so'z yasalishi.
5.So`zlarning tuzilishi jihatdan turlari.
So’zning tub (lug’aviy) ma’nosini bildirib, ma’noli bo’laklarga bo’linmaydigan qism o’zak deyiladi: gulzor, bog’bon, chizg’ich, paxtakor.
Bir o’zakdan hosil bo’lgan so’zlar bir xil o’zakli (o’zakdosh) so’zlar deyiladi: bilim, bilimdon, bilag’on, biluvchi. Bunday so’zlar o’zaro sinonim ham bo’lishi mumkin: serhosil – hosildor, beg’ubor – g’uborsiz, tilchi – tilshunos.
O’zakka qo’shilib, turli ma’nolarni ifodalaydigan qism qo’shimcha deyiladi: ishchi, bahola, olmazor, ishla, yozgi.
O’zak va qo’shimchalar so’zning ma’noli qismlari(morfemalar)dir.
O’zak so’zdagi ma’noli qismlarning yetakchisi bo’lib, u boshqa ma’noli qismlarga bo’linmaydi. O’zak so’z tarkibida doim qatnashadi, qo’shimchalar esa qatnashmasligi ham mumkin. Qo’shimchalar ayrim qo’llanmaydi, doim o’zakka qo’shilib keladi.
Qo’shimchalar vazifasi va so’zga qo’shilib anglatadigan ma’nosiga ko’ra uch turli bo’ladi (Ayrim darsliklarda qo’shimchalar ikki turga bo’linadi: so’z yasovchi va shakl yasovchi qo’shimchalar):
Dostları ilə paylaş: |
