Oʻzbekiston respublikаsi oliy taʻlim, fan va innovatsiya vаzirligi

2.3 Talabalarda ijtimoiy faollikni rivojlantirishning psixologik jihatlarining
metodiklar bo’yicha tavsifiy tahlili

Shaxs yo'nalganligini aniqlash metodikasining savolnomasini V.Smekal va M.Kuchera tomonidan yaratilgan. Ushbu test 27 savoldan iborat bo'lib, ularning xar biriga uch variantda javob berishingiz mumkin. (A,V,S tarzida). Savolni diqqat bilan o'qing. Javoblar orasida Sizning ichki dunyoingizga eng yaqin bo'lgan javobni tanlang (faraz qilamiz – “V”). Endi javob varaqasining tegishli satridan “V” xarfini topib, uning chap yoniga (“to'g'ri keladi” degan so'zlar ostiga) belgi (“+”) qo'ying. O'sha savolni yana bir marta o'qing. Endi qolgan ikki javob varianti (“A” va “S”) orasidan Sizning nazaringizga eng kam to'g'ri keladiganini yoki Siz uchun qimmati past bo'lganini tanlang. (faraz qilamiz – “A”) .so'ngra javob varaqasining yana o'sha satridan “A” xarfini topib, uning o'ng yoniga (“to'g'ri kelmaydi” so'zlari ostiga) belgi (“+”) qo'ying. Uchinchi javob varianti esa (bizning misolda – “S”) xech qaerda belgilanmaydi. Demak, xar bir satrga satrga ikkitadan “+” belgisini qo'yishingiz kerak bo'ladi: birinchisi – A, V yoki S variantlaridan birining “to'g'ri keladi” ustunidagi katakchasiga, ikkinchisi shu variantlarning “to'g'ri kelmaydi” katakchasiga. Birorta savolni javobsiz qoldirmang. Savollar ustida uzoq o'ylanib o'tirmang. Ba'zan bir vaqtning o'zida ikkala yoki uchchala variant javoblari tengdek tuyulishi mumkin: diqqat qiling va esda saqlang, eng to'g'ri javob xayolga birinchi kelgan javobdir. Bu metodika yordamida quyidagi shaxs yo'nalganliklari aniqlanadi: O'ziga yo'nalganlik (Men)- introverlik, xavotir, qo'zg'aluvchanlik, raqobatga moyillik, hukmronlik, statusga intilishdagi agressivlik, har sohada shaxsning o'ziga yo'nalganligidir. Muloqotga yo'nalganlik (Muloqat)-har qanday sharoitdan qat'iy nazar insonlar bilan munosabatlarni saqlab qolishga intilish,o'zaro hamkorlikka yo'nalganlik, ijtimoiy ma'qullanganlikka yo'nalganlik, insonlarga yordam berishga intilish, guruh bilan tez chiqishib ketish, insonlar bilan emosional munosabatlarga va o'zaro hamfikrlilikka ehtiyoj sezish. Faoliyatga yo'nalganlik (Faoliyat)- faoliyat muammolarini hal qilishga qiziqishning kuchliligi, yuklatilgan vazifalarni a'lo darajada bajarishga intilish, faoliyatda hamkorlik qilishga yo'nalganlik, faoliyatni tashkil qilishda jamoa uchun samarali bo'lgan g'oyalarni ishlab chiqish hamda ularni amalga oshirishda tashabbus ko'rsatishga moyillikning kuchliligi kuzatiladi.

Dembo-Rubinshteynning o'z-o'zini hurmat qilish shaklini aniqlash texnikasi. A. M. Prixojan modifikatsiyasida Dembo-Rubinshtein usuli bo'yicha o'z-o'zini hurmat qilishni o'rganish.
Ba'zilar omma oldida yaxshi chiqishadi, boshqalari do'kondagi tovarlarning narxini so'rashdan uyaladilar. Ba'zi odamlar ijtimoiy doiraga kirish uchun xo'rlanishni boshdan kechirishadi, boshqalari ko'rinmas kiyim kiyishadi qirollik toji va hech kim sizga yaqin bo'lishiga yo'l qo'ymang. Odamlarning bunday xatti-harakatining sababi nima? Inson xulq-atvorining yuqoridagi barcha modellarini birlashtiradigan bitta shaxsiy xususiyat mavjud - bu o'z-o'zini hurmat qilish.
Insonning o'zini o'zi qadrlashi nima?
Biz ko'pincha "o'z-o'zini hurmat qilish" atamasini eshitamiz. U nafaqat professional psixologlar, o'qituvchilar yoki shifokorlar tomonidan qo'llaniladi, biz bu shaxsiy xususiyat haqida kundalik muloqotda ham eshitishimiz mumkin. Bu nima? O'z-o'zini hurmat qilish insonning boshqalar haqidagi g'oyalari va qadrlashi deb ataladi, shuningdek, u o'z kamchiliklari va ijobiy fazilatlarini, his-tuyg'ularini, his-tuyg'ularini shaxsning o'zi tomonidan baholashdir.
Qachon shakllana boshlaydi?
O'z-o'zini hurmat qilish boshqa shaxsiy xususiyat - o'z-o'zini anglashsiz shakllanmaydi. yilda sodir bo'ladi bolalik, taxminan 3 yoshga to'lgunga qadar, bola onasidan o'z avtonomiyasini anglab etgunga qadar, o'zini ma'lum bir jins bilan tanishtiradi va o'zini shaxs sifatida namoyon qila boshlaydi (bu yoshdagi "etti yulduzli inqiroz" deb ataladi). Bola ulg'aygach, u boshlang'ich darajada o'zini baholash va boshqalarning unga bo'lgan munosabatini tahlil qilish imkoniyatiga ega. Bu yoshda biz o'z-o'zini hurmat qilishning boshlanishi haqida gapirishimiz mumkin, chunki u uzoq vaqt davomida shakllanadi va hayot davomida dinamikada qoladi.
O'z-o'zini baholash turlari. Mutaxassislar psixologik vositalar yordamida o'rganilishi mumkin bo'lgan o'z-o'zini hurmat qilishning bir nechta turlarini ajratib ko'rsatishadi (masalan, o'z-o'zini o'rganish uchun Budassi usuli yoki Dembo-Rubinshteyn usuli). O'z-o'zini hurmat qilish insonning o'zi haqidagi haqiqiy va ideal g'oyalaridan iborat. Bu ikkisi o'rtasida turli munosabatlar mavjud ("Men haqiqiyman", "Men idealman"). Bu munosabatlarning sifatiga qarab, insonning o'zini o'zi qadrlashi o'zgaradi. O'zini past baholash- men aslida kim ekanligim va ideal bo'lishim kerakligi haqidagi g'oyalar o'rtasidagi katta farq. Bunday holatda rivojlanadigan o'ziga ishonchsizlik insonning barcha faoliyatida namoyon bo'ladi. Adekvat o'z-o'zini hurmat qilish- "I-real" va "I-ideal" o'rtasidagi normal nisbat. Odam vaziyatga mos ravishda o'zini tutadi. Haddan tashqari narx- yuqorida aytib o'tilgan ikki shaxs tuzilmasi o'rtasida deyarli farq yo'q. Inson o'zini ideal deb hisoblamasa, unga juda yaqin. Dembo-Rubinshteyn usuli - O'z-o'zini hurmat qilishni o'rganish, tavsif S3Insonning o'zini etarli darajada hurmat qilishi juda muhim, chunki aks holda muloqotda, kasbiy faoliyatda va hokazolarda muammolar bo'ladi. Shaxsning ijtimoiy moslashuvida xatolikka yo'l qo'ymaslik uchun o'z vaqtida uning o'zini o'zi qadrlashiga e'tibor berish kerak. Dembo-Rubinshteyn texnikasi insonning o'zini qanday hurmat qilishini aniqlashga imkon beradi. Bu test sub'ektining ma'lum shkalalardagi baholari yordamida sodir bo'ladi. Shaxsga metodika shakli beriladi, unda ko'rsatmalar va asosiy vazifa yoziladi. O'z-o'zini hurmat qilish darajasini aniqlash uchun klassik bo'lmagan Dembo-Rubinshteyn usuli qo'llaniladi.