O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining tarkibi
t zilma iy e a iga a, 
ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish qismidan, uch bobdan, hulosa va takliflar 
am a f y ala ilga a a iy tla y ati a i at. 

---

7 
I-BOB. MAMLAKATDA KICHIK BIZNES VA XUSUSIY 
TADBIRKORLIKNING IJTIMOIY-IQTISODIY AHAMIYATI UNING 
RIVOJLANISH YO’NALISHLARI 
 
 
1.1.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati
 
O z e i t z mustaqilligini q lga kiritgan dastlabki kunlaridan boshlab, 
jamiyatda tadbirkorlik ruhini qaror toptirib, shu asosda odamlarda mulkdorlik 
t yg i i yg ti ga jiddiy e ti qaratildi. 
Mamlakatimizda tadbirkorlik e tla i erkin faoliyat yuritishi uchun qulay 
shart-sharoitlar yaratish, xususan, byurokratik t iqla i olib tashlash, yuqori 
likvidli mahsulotlar, xom ashyo va materiallarni ochiq birja savdolarida sotishni 
tashkil etish, yangi tuzilayotgan tadbirkorlik e tla i i yxatga olishni 
osonlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Tadbirkorlar 
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sertifikatlashga doir qarorlar kichik 
biznes va xususiy tadbirkorlarga keng imkoniyatlar ochib berdi. 
Kichik biznesning ravnaq topishini ag atla ti i va tadbirkorlarning haq-
huquqlarini himoya qilish y li a davlat boshqaruv organlari bilan bir qatorda 
nodavlat va xalqaro tashkilotlar ham faoliyat olib bormoqda. Ular kichik 
korxonalar va yakka tadbirkorlarga amaliy yordam berish, jamiyatda tadbirkorlik 
harakatini kengaytirish hamda rivojlanishini q lla -quvvatlashga munosib hissa 
q i m q a. 
Tadbirkor va ishbilarmonlarning bunyodkorlik harakatlari mamlakatimizda 
bozor iqtisodiyotiga ti y li a olib borilayotgan islohotlarning ajralmas qismi 
sifatida zi i g ijobiy samarasini bera boshladi. Eng asosiysi – ggi yillarda 
iqtisodiy i atla i barqaror tus oldi. Erkin iqtisodiyotning sinalgan 
tamoyillariga izchil amal qilinishi natijasida tadbirkorlikning iqtisodiyotdagi i 
va ahamiyati oshdi. Pirovardida, kichik biznesning shakllari kengayib, aholining 
mulkka egalik t yg i yg a boshladi. Bu hol kichik va ta mulkdorlar 
sinfining shakllanishiga keng y l ochib bermoqda. 

---

8 
Kichik biznes va tadbirkorlik e tla i, ularning faoliyati haqida 
gapirganda, ushbu e tla faoliyat olib borayotgan muhit – iqtisodiy, ijtimoiy va 
qonuniy tizim muhim ahamiyatga ega. Ya i, kichik biznes va tadbirkorlik 
e tla i uchun ma l m iqtisodiy zona mamlakat misolida olinadigan l a, shu 
mamlakatda ushbu faoliyat bilan g lla i i g qonuniy asoslari qay darajada 
y lga q yilga va u amaliyotda qanday ishlamoqda; mamlakatda kichik biznes 
va tadbirkorlik bilan g lla i uchun iqtisodiy imkoniyatlar mavjudmi, ushbu 
faoliyat turlari bilan g lla i i g ijtimoiy jihatlari zi a nimalarni mujassam 
etadi, degan savollar t g ili i tabiiy. Shunday ekan, yuqoridagi faktorlarni z 
ichiga oluvchi O z e i t agi kichik biznes va tadbirkorlik muhitini ga i va 
uning ziga xos xususiyatlarini ochib berish ushbu sohani yanada chuqurroq 
ga i imkoniyatini yaratadi.
Respublikamizda faoliyat atay tga kichik biznes e tla i ish 
tajribasi, ularning yirik korxonalarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega ekanligini 
at i. Jahon tajribasi tasdiqlashicha, kichik biznes e tla i sektorini 
rivojlantirish turli tovar bozorlarida haqiqiy raqobat muhitini shakllantirish, katta 
shaharlarda va ayniqsa qishloq joylarida mehnat resurslaridan hamda mahalliy xom 
ashyo resurslaridan oqilona foydalanishga imkon yaratadi.
Prezidentimiz I.A.Karimov ta i laga la i e : “Kichik biznes, xususiy 
tadbirkorlik mamlakatning nafaqat yalpi ichki mahsulotini shakllantirishda asosiy 
g i , balki aholi bandligi va daromadlari manbaining, milliy farovonlika 
erishishning muhim omili ham li i darkor.”
3
Kichik biznes e tla i i tashkil etish zarurligi quyidagi holatlar bilan
ifodalanadi: 
a) 
birinchidan, 
bozor 
iqtisodiyotiga 
tay tga
mamlakatda 
xususiylashtiriladigan, sinayotgan korxona va tashkilotlarda ishsizlar paydo la 
boshlaydi. Kichik biznes e tla i i ta i etish natijada kishilarga yangi mulk va 
ish i i yaratishga imkon beradi;
3
I.A.Karimov. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma lmiz.-T.: O z e i t , 2001 y . – 407 b. 

---

9 
b) ikkinchidan, kichik biznes e tla i i g paydo li i yirik biznes 
monopolizmini tugatishga imkon beradi, i te m l bozorini shakllantiradi, erkin 
raqobat muhitini yaratadi, infratuzilma e tla i i rivojlantirishni tezlashtiradi; 
v) uchinchidan, bu e tla iqtisodiyotning innovatsion majmuasi asosi 
la i. Juda tor y ali agi korxonalar yangiliklarni joriy qilish, sotish, 
i te m l ila ga etkazish bilan g lla i a i; 
g) t ti i a , q ma korxonalar orqali jalb qilinuvchi xorijiy 
investitsiyalar asosan kichik biznesga y alti ila i.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish amalga oshirayotgan 
islohotlarimizning asosiy g i i hisoblanadi.
Chunki birinchidan, kichik va ta biznes rivojlangan jahon iqtisodiyotining 
tarkibini tashkil etuvchi muhim tarmoq li hisoblanadi. Uning faoliyati nafaqat 
yirik biznesning, balki butun mamlakat iqtisodiyotining muvaffaqiyatli 
rivojlanishiga bevosita ta i qiladi.
Bundan tashqari ichki bozorning i te m l tovarlari bilan t l i ili i va 
aholiga turli xizmatlar atili i, eksport salohiyatining i i, aholining ish 
bilan ta mi la va uning real daromadlarini payti i masalalarining echimi 
ham ana shu tarmoqning e g li barqaror rivojlanishiga g liq. O z e i t a 
amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichi kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish bilan 
tavsiflanadi. Shu jihatdan, hozirgi kunda respublikamizda kichik biznes va xususiy 
ta i li fa liyati i i la ti i ga al i a e ti e ilm q a. C i, i i
biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirish masalasiga davlatimiz 
iqtisodiy siyosatining strategik vazifasi sifatida qaralmoqda.
Ki i iz e apital taq illigi a iti a p ma lag tala etmay iga
x ali fa liyati ifati a e la ayla ma i i g y q i atla i i ta mi lay i, 
iqtisodiyotni qayta qurish, iqtisodiy nobarqarorlik va resurslar cheklanganligi 
sharoitida i te m l z i i a lla ti i a i t l irish muammosini tez hamda 
tejamli tarzda hal etadi.

---

10 
Ki i x ala i te m l tala i i g zga i iga a l m la a i a
y l ila i te m l z i agi za iy m za at i ta mi lay i. H zi gi payt a 
a afaqat iqti iy t i g i atla i i a allashtirishda, balki 
mamla atimiz i yat a m im lga a li a a li a ma la i i 
i i ma alala i i al eti a am eta i i t tmoqda.
Oxirgi yillarda respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bilan 
g lla i x ala i yil ayi ti ay tga i a i g iz il 
rivojlanayotganligidan dalolat beradi.
Kichik biznes sohasining iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda 
aq at m iti i ta mi la , yirik korxonalar uchun mahsulot va xizmatlar etkazib 
e i , ya gi i i la i i ya ati a i ilam i a li i ta mi la , z
tizimining moslashuvchanligini oshirish, ilmiy-texnikaviy inqilobni jadallashtirish, 
resurslarni ishlab chiqarishga safarba eti ; liq t mla i a mi i g i i i 
ta mi la , a li a ma la i a a a i i a qa la ti i a i milla ila
belgilanadi.
Jahon tajribasi shuni atm q a i, kichik biznes e tla i boshqa 
turdagi korxonalarga nisbatan bozorga qisqa muddat ichida moslasha oladi, yangi 
ish i la i i yaratish, zamonaviy texnika va texnologiyani ishlab chiqarishga 
joriy etish, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini barpo etish orqali ichki bozorni 
raqobatbardosh mahsulotlar bilan t l i i a muhim ahamiyat kasb etadi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini yuksalishida ham kichik biznes e tla i i g 
i tobora ortib borayotganligi bu borada ilay tga chora-tadbirlar 
samarasidir. O z e i t Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta i laga i e , 
“...yalpi ichki mahsulot tarkibida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi 
payga i hamda mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda uning roli sezilarli 
darajada oshganida namoyon lm q a”
4
.
Kichik biznes e tla i mamlakat iqtisodiyotida muhim va ahamiyatli 
i ga ega ekan, ularni rivojlantirishning zarurligini belgilovchi omil-larni 
4
Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga 
xizmat qiladi. -T.: O z e i t , 2011. –B.8 

---

11 
quyidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda umumlashtirish mumkin. Bular i te m l 
bozorlarini tovarlar bilan t l i a i, iqtisodiyotning bir tekis rivojlanishini 
ta mi la berishga yordam beradi, ish bilan bandlikni ma l m darajada ta mi lay i 
hamda qishloq x aligi a qayta ishlash sanoatini rivojlanishiga olib keladi va 
boshqalar.
“Kichik biznes - bozor sharoitida foyda olish maqsadida iqtisodiy jihatdan 
mustaqil lga turli mulkchilik shaklidagi, tezkor boshqaruv qarorlarini qabul 
qila oladigan, yangi ish i la i i yaratadigan, mahalliy shart-sharoitlariga 
moslashuvchan, uning talablari va urf odatlari yi a mahsulot (ishlar, 
xizmatlar) ishlab chiqaradigan hamda kelgusida yirik biznesga aylanishni maqsad 
qilgan x ali yurituvchi e t i ”.
Iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi sharoitida kichik biznes e tla i 
faoliyatida moliyaviy munosabatlarni takomillashtirish va muvaffaqiyatli hal etish, 
shuningdek, ijobiy natijalarga erishish masalalari p jihatdan menejment 
tizimining bir qismi lga moliyaviy boshqaruvga g liq la i. O z navbatida 
moliyaviy boshqaruv resurslardan oqilona foydalanishiga ham g liq i .
Kichik 
biznes 
e tla i i g moliyasi turli sohalarda faoliyat 
atay tga va bir-biri bilan za iqtisodiy jihatdan g liq lga mazkur 
korxonalarning moliyaviy faoliyatini ifodalaydi. Korxonaning moliyaviy resurslari 
jalb qilingan va z ma lag la i i g yig indisi li , korxonaning moliyaviy 
majburiyatlarini, xarajatlarini moliyalashtirishga, joriy xarajatlar hamda ishlab 
chiqarishni kengaytirishga y alti ila i.
Bugungi kunda respublikamizda yalpi ichki mahsulotning 55 foizdan 
p g i kichik biznes e tla i tomonidan ishlab chiqarilayotganligi ijobiy 
holatdir. Mazkur soha va tarmoqlarda kichik biznes taraqqiyotini ta mi la , 
umuman, iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini barqaror rivojlantirishning asosiy 
y ali la i a biri sifatida innovatsion jarayonlarni faollashtirish, ayniqsa, kichik 
biznes e tla i i g innovatsion faoliyatini ag atla ti i yuqori samara 
beradi. 

---

12 
Kichik biznes e tla i a yangi texnika va innovatsion texnologiyalarni 
ishlab chiqarishga yuqori tavakkalchiliklarsiz joriy etish, yangi ishlab chiqarish 
quvvatlarini barpo etib, undan samarali foydalanish jarayoni yirik korxonalarga 
nisbatan tezroq y ga chiqadi. 
Bozor munosabatlari sharoitida raqobat muhitining kuchayib borishi, 
mahsulotlar hayotiylik davri keskin qisqarishi, bozor y t a i va 
i te m l ila ehtiyojlari tez zga i i jarayonlari bugungi kunda har bir x ali
yurituvchi e t a raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishning tashkiliy-
iqtisodiy mexanizmlarini ishlab chiqishni hayotiy zaruriyatga aylantirmoqda. Bu 
esa ularning innovatsion faoliyatini rivojlantirish va samarali boshqarishni talab 
etmoqda. 
Kichik biznes e tla i i g innovatsion faoliyati eng avvalo, amaliyotga 
yangi, takomillashgan ishlab chiqarishni joriy etish, ikkinchidan, mahsulot ishlab 
chiqarish xarajatlarining barcha turlarini qisqartirish, uchinchidan, ishlab 
chiqariladigan mahsulotlar narxlarini pasaytirishda ularning i te m l va sifat 
xususiyatlarini doimiy ravishda oshirib borishni talab etadi.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi natijasida zamonaviy iqtisodiy 
jarayonlarning innovatsion y alti ilga ligi kichik biznes e tla i i g 
innovatsion faoliyatini rivojlantirish, mazkur faoliyatni davlat tomonidan q lla -
quvvatlash tizimi samaradorligini oshirish va ularning innovatsion loyihalarini 
tijoratlashtirishning ilmiy-uslubiy va nazariy asoslarini ishlab chiqishni talab 
etmoqda. 
Shu jihatdan, respublikamizda kichik biznes e tla i i g innovatsion 
faoliyati boshqaruv mexanizmini takomillashtirish va uning samaradorligini 
oshirish bugungi kunning muhim va dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.
Kichik biznes korxonalarida innovatsion faoliyatni rivojlantirish muhim 
ahamiyat kasb etadi, uning asosiy y ali la i quyidagilar bilan izohlanadi. 
Innovatsiya yangilik, ixtiro, yangi g ya, loyiha va takliflar ma i i 
anglatib, texnik va texnologiyalarni yangilari bilan almashtirishni ta mi la
uchun iqtisodiyotga va ta limga sarflangan ma lag la i anglatadi. Ilg

---

13 
tajribaga asoslangan texnika, texnologiya, boshqarish, mehnatni yangicha tashkil 
etish kabilarda yangiliklar, ixtirolar va loyihalar, shuningdek, ularning turli 
sohalar faoliyat doiralarida joriy etilishi va q lla ili i i nazarda tutadi. 
Jahonning rivojlangan mamlakatlari kabi Janubiy Koreya, Malayziya, 
Tayvan, Singapur, Hindiston, Xitoy va boshqa bir qator davlatlarda ham 
innovatsion rivojlanish y ali i a ijobiy natijalarga erishilmoqda. Misol uchun, 
Xitoyda elektrotexnika mahsulotlari, uskunalar va avtomobillar ishlab 
chiqaruvchi g a korxonalari paydo lga i a keyin oradan 35 yil ti , 
shunday korxona va mahsulotlarni mustaqil eksport qiluvchi mahalliy korxonalar 
vujudga keldi. 
Innovatsion rivojlanish modeli jahon iqtisodiyoti yadrosini tashkil etuvchi, 
jahon x aligi i g industrial va postindustrial rivojlanish bosqichlarida 
institutsional-texnolog etalonlar yaratgan rivojlangan mamlakatlar uchun xosdir. 
Bu mamlakatlar yillar davomida innovatsion salohiyatni rivojlantirib keldi. 
Jumladan, AQSh, Germaniya, Angliya kabi rivojlangan davlatlar qatorida XX asr 
oxiri va XXI asr boshlarida Osiyodagi «ettita iqtisodiy y l a » va Xitoy katta 
muvaffaqiyatlarga erishdi. 
Absorbtsiyaviy 
variantda 
esa, 
rivojlanayotgan 
mamlakatlar 
in- 
novatsiyalarni zla ti i orqali taraqqiyot y liga tushib olayotganini i
mumkin. Bular yangi industrial davlatlar: Singapur, Tayvan, Malayziya, Xitoy va 
Hindistondir. Absorbtsiyaviy salohiyat mamlakat aholi jon boshiga YaIM hajmi 
i e la i ( liy ma l m tlila i), i f at zilma, x i iy i e tit iyala
a mi, mamla at i g iqli a a a i, a milli afa a liga t g i el i 
nashrlar, internet, ilmiy maqolalar soni ka i at i la ila a iqlanadi. 
Innovatsiyaviy salohiyatning iqtisodiy i ga ta i i quyidagi holatlarda 
namoyon la i: 
-iqtisodiyotga innovatsiyaviy salohiyatni kiritish. Bunda mamlakatning 
ilmiy tadqiqot, tajriba konstruktorlik ishlanmalari (ITTKI) innovatsiyaviy 
faoliyat kiritilgan investitsiyalar va yuritilgan iqtisodiy siyosatni aks ettiradi. Bu 
at i YaIMda ITTKI nisbati bilan hisoblanadi; 

---

14 
-ilmiy ishlab chiqarish. Bunda davlat darajasidagi ilmiy tadqiqot tizimi 
tomonidan olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyaviy faoliyat natijalari 
z a tutiladi (ilmiy va texnik nashrlar). B a milli afa a liga t g i 
keladigan ilmiy va texnik jurnallar, maqolalar soni bilan aniqlanadi va 
baholanadi; 
-texnologik ishlab chiqarish. Xususiy firmalarda ishlab chiqilgan 
innovatsiyaviy faoliyatlar (patentlar, yangi mahsulotlar, ixtirolar, yangi dizaynlar 
a g yala ) ati a i xa milli afa i iga pate tla i i ta il eta i. 
Bundan tashqari, innovatsion faoliyatga kredit, tashqi iqtisodiy risk va 
axborotlarning t liq emasligi ham salbiy ta i etadi. Bugungi milliy 
iqtisodiyotimizni modernizatsiyalash va yangi texnologiyalarni joriy etish 
jarayonida, innovatsion faoliyatning samaradorligini oshirishda kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikning ahamiyati katta. 
Umuman olganda bugungi iqtisodiyotda xususan, xorijiy mamlakatlar 
iqtisodiyotini rivojlanishiga asosiy sabab lga innovatsiya hamda innovatsion 
faoliyat rivojlanish y ali la i i mamlakatimiz sharoitiga moslashtirish va 
tajribalaridan oqilona foydalanish kutilgan samarani beradi. Mamlakatimiz Prezidenti 
Islom Karimovning tashabbuslari tufayli mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab 
yurtimizda iqtisodiyotni rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka 
alohida 
e ti qaratganligini i imiz mumkin. Buning natijada 
mamlakatimizda “yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga i”
5
. 
Shuningdek, “Keyingi yillarda ruhsat berishga oid tartib–taomillari-ning 160 dan 
tig i yoki 44 foizi, litsenziyalash talab qilinadigan faoliyatning 19 turi yoki 25 
foizi bekor qilingani, tadbirkorlik e tla i tomonidan davlat organlariga taqdim 
etiladigan statistika, soliq va moliyaviy hisobotlarining shakli va davriyligi 1,5-2 
marta kamaytirildi”
6
. 
5
Karimov I. A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy zga i la i amalga 
oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka 
keng y l ochib berish – ustuvor vazifamizdir” ma za i. Xalq zi 2015yil 16 yanvar. 
6
Karimov I. A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “Mamlakatimizni demokratik yangilash va modernizatsiya qilishga 
qaratilgan taraqqiyot y limiz i qat iyat bilan davom ettirish-bosh maqsadimizdir” ma za i. Xalq zi 2014yil. 6 dekabr.

---

15 
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksport 
salohiyatini yanada kengaytirish, ularga zamonaviy, chet el bozorlarida 
raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni payti i a va uni eksportga 
chiqarishda huquqiy, moliyaviy va tashkiliy yordam ati , eksport qiluvchi 
tadbirkorlarini tashqi bozor y t a i zga i la i xavf-xatarlaridan 
ishonchli himoya qilishni ta mi la maqsadida Prezidentimiz Islom Karimovning 
2013 yil 8-avgustdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i eksportini 
q lla – quvvatlash borasidagi q im a chora – tadbirlar t g i i a”gi 
qaroriga binoan O z e i t Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki 
xuzurida “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksportini q lla
– quvvatlash amg a ma i” tashkil etildi. 
Ushbu amg a ma i g asosiy vazifalari quyidagilardan iborat
7
: 

talab-ehtiyojga lga joriy va istiqboldagi y t a i ga i
yuzasidan tashqi bozorlarning chuqur marketing tadqiqotlarini t azi hamda 
tadbirkorlik e tla i tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotni eksport qilish 
uchun potentsial imkoniyatlarni aniqlash; 

ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning assortimenti va turlarini tizimli 
asosda tahlil qilish, ularning tashqi bozorlardagi raqobatdoshlik darajasini aniqlash, 
tegishli ma l m tla bazasini shakllantirish, buning asosida eksportga ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotning jahon va mintaqaviy bozorlardagi talab-ehtiyojga 
mos kelishini ta mi la ga qaratilgan takliflar ishlab chiqish; 

tadbirkorlik 
e tla i i g mahsulotlarini tashqi bozorlarga 
chiqarishda, ehtimol tutilgan xaridorlarni izlashda, shartnomalarni tayyorlash va 
tuzishda, eksport operatsiyalarini amalga oshirishda, eksport qiluvchilarni ehtimol 
tutilgan xavf-xatarlardan ishonchli himoya qilishda, shuningdek, xorijiy 
mamlakatlarning qonunchiligi yi a talab etiladigan zarur litsenziyalar, 
sertifikatlar hamda boshqa ruxsatnoma va yig imla i olish va t la a yuridik, 
moliyaviy va tashkiliy xizmatlar ati ga ma la i hisoblanadi. 
7
O z e i t Respublikasi Prezidentining “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i eksportini q lla – quvvatlash 
borasidagi q im a chora – tadbirlar t g i i a ” Qarori Toshkent sh.,
2013 yil 8 avgust,PQ-2022-son (O z e i t Re p li a i q atla i t plami, 2013 y., 33-son, 437-modda) 

---

16 
Shuningdek, Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g eksportini 
q lla -quvvatlash amg a ma i nodavlat muassasasi shaklidagi yuridik shaxs 
hisoblanadi, Jamg a ma faqat kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i 
hamda fermer x ali la iga xizmat ata i va yordam beradi. Jamg a ma 
ma lag la i i g la g i miqdori 5,0 milliard m i tashkil etadi, buning 2,5 
milliard mi davlat byudjeti ma lag la i a beriladigan bir y la badal hisobiga, 
qolgan qismi esa muassislar - kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i, 
O z e i t Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, shuningdek, 
boshqa tijorat banklari, moliyaviy institutlar va donorlarning ixtiyoriy badallari 
hisobiga shakllantiriladi. 
Xususan, tadbirkorlik e tla iga tashqi iqtisodiy operatsiyalarni amalga 
oshirish bilan g liq yuridik, moliyaviy va tashkiliy xizmatlar atishdan 
xalqaro amaliyotda umumqabul qilingan miqdorlarda – shartnoma qiymatining 3 
foizigacha lga komission ajratmalar tarzida olingan daromadlar, shuningdek 
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar Jamg a ma ma lag la i i g 
manbalari hisoblanadi. 
Tashkil etilganligiga qisqa vaqt li iga qaramasdan, Jamg a ma tomonidan 
ancha ijobiy ishlar qilindi. Jumladan, “2014 yilda 500 dan ziyod yangi korxona, 
i i i a at a, i i iz e e tla i e p t fa liyatiga al etil i.
Tashqi savdo balansidagi ijobiy saldo 180 million dollarni tashkil qildi va 
oltin- aly ta zaxi ala i 1 millia 600 milli lla ga pay i. 2014 yilda 
biznesni yuritish sharoiti yi a reytingda 8 p g aga, soliqqa tortish borasida 
esa 61 p g a yuqoriga ta il i”
8
.
Bugungi kunda Jamg a ma dunyodagi 100 dan ortiq xorijiy tashkilotlar bilan 
hamkorlik atga . Shuningdek, yurtimizda biznes vakillari tomonidan ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishda zarur huquqiy, moliyaviy va 
tashkiliy yordamlar tufayli “2014 yilda amg a ma i tomonidan 2 ming 400 ta 
tadbirkorlik e tiga tashqi bozorlarga chiqarish yi a huquqiy, moliyaviy va 
8
Karimov I.A. O z e i t Prezidenti Islom Karimovning “2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy zga i la i amalga 
oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka 
keng y l ochib berish – ustuvor vazifamizdir” ma za i. Xalq zi 2015yil 16 yanvar. 

---

17 
tashkiliy xizmatlar atil i. Jamg a ma magi a tadbirkorlik e tla i 
tomonidan 1 mlrd. 250million dollar miqdoridagi eksport shartnomalari tuzildi.”
9
. 
Xozirgi paytda respublikamizning barcha xududlarida mazkur amg a ma i g 
filiallari samarali faoliyat atm q a.
Bugungi kunda mamlakatimizda kichik biznes e tla i 195 mingdan 
ziyodni tashkil etadi. 2014 yilda Jamg a ma tomonidan 1 foizdan ortiq biznes 
e tla iga tashkiliy va moliyaviy yordam atil i holos.
Kelgusida ushbu Jamg a ma faoliyatini samarali tashkil etish maqsadida 
kuyidagilarga alohida e ti qaratish lozim : 

ta i la ga q layli ya ati maq a i a amg a ma i g t ma
limla i i ta il eti maq a ga m fiq; 

tijorat banklari, savdo-sanoat palatasi, fermerlar uyushmasi va boshqa 
tegishli tashkilotlar hamkorligida barcha tadbirkor va ishbilarmonlarga 
amg a ma i g maq a a azifala i i t i ti i l zim; 

davlat byudjeti, tijorat banklarining daromadlari va boshqa moliyaviy 
institutlarning ma lag la i hisobidan amg a ma ma lag la i i yaqin kelajakda 10 
barobarga oshirish choralarini topish va boshqalar.
Xususan bu amalga oshirilayotgan jiddiy xarakatlar kelgusida bizning
iqtisodiy salohiyatimizni oshib borishida, asosan xorijiy davlatlarga tovarlar va 
xizmatlarni eksport qilish evaziga qattiq valyuta ishlab topishimiz lozim. Ishlab 
topilgan valyutaga biz yangi texnika va texnologiya, dori-darmon va barcha 
iqtisodiy hamda ijtimoiy masalalarni bemolol hal etish imkoniyatiga ega lamiz.
M taqilli yilla i a i i iz e e tla i i g mamla atimiz a ya gi 
i i la i i ta il qili , aholining daromadlari va farovonligini oshirishning 
m im mili ifati agi ati ala i alm qli li m q a. Kichik biznes bilan 
g lla i ta i z ma lag la i i a a atga li , z a qa ay xa f-
xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qa ay li i i a iq ilmay i. Shunday 
qilib, tadbirkorlik – iqti iy fa liyat i g al i a t i li , i g zami i a 
9
O a joy. 

---

18 
m taqil ta a , a ga li , ta i li g ya iga a la ga , f y a li ga 
y alti ilga , maq a ga m fiq fa liyat y ta i. 
Ta i li iqti iy fa lli i g al i a t i li , i g la g i
qi i, at a, fi la fa liyati y i i g ati a i ila g la ga la i, 
faqat u keyin moddiy shaklni oladi. 
Tadbirkorlik yangilik kiritish, tovar ishlab chiqarish faoliyati i zga ti i
yoki korxonani (shu jumladan, kichik korxonani) tashkil qilish sohasida 
i li i g ma ligi ila ta ifla a i.
O z e i t Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014 yilda 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga m l alla ga iqtisodiy 
dasturning 
eng 
muhim 
ustuvor 
y ali la iga ag i la ga Vazirlar 
Mahkamasining majlisidagi ma za i a q yi agila i al i a ta i laga e i.
10
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni ag atla ti i yi ha 
ilga chora-tadbirlar natijasida tga yili, fermer va dehqon x ali la i i 
hisobga olmaganda, 20 mingdan ziyod yangi kichik biznes e tla i tashkil 
etildi, ularning umumiy soni esa 195 mingdan ziyodni tashkil etdi. Bu 2000 yilga 
nisbatan 2 barobar p i . Yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga, 
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga i. 
2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida 480 mingdan ortiq 
yangi ish i tashkil etildi. Bu yaratilgan jami ish i la i i g yarmi demakdir. 
Bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band lga aholining 
76,5 foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu at i 49,7 foizga teng 
edi. Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirayotgan ana shunday chora-
tadbirlarimiz zi i g yuksak samarasini bermoqda.
10
I.A.Karimov. “2015 yil a iqti iy timiz a t ta i iy zga i la i amalga i i , m e izat iya a 
diversifikatsiya jarayonlarini iz il a m etti i i i a x iy m l a x iy ta i li a e g y l i
berish – ustuvor vazifamizdir”.
2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga m l alla ga
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor y ali la iga ag i la ga Vazirlar Mahkamasining majlisidagi 
ma za i 2015 yil 17 ya a . 

---

19 
Jahon banki tomonidan e l qilingan, xarid qobiliyati yi a 
hisoblanadigan yalpi ichki mahsulot hajmiga qarab aniqlanadigan iqtisodiy 
rivojlanish borasidagi yangilangan reytingda O z e i t dunyoning 190 ta davlati 
orasida 2010 yildagi 72- i a 66- i ga ta il i.
Mamlakatimiz 2014 yilda biznesni yuritish sharoiti yi a reytingda 8 
p g aga, soliqqa tortish borasida esa 61 p g a yuqoriga ta il i. Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot dasturining bahosiga a, O z e i t ggi 
yilda biznes yuritishni engillashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar 
yi a etakchi ta mamlakat qatoridan joy oldi.
Yuqorida aytib tilga i e , kichik biznesning, hoh u rivojlangan 
mamlakatlarda l i , hoh rivojlanayotgan va iqtisodiy ti davridagi 
mamlakatlarda l i , asosiy xususiyatlaridan biri iqtisodiyotning ushbu sektori 
doimo davlat tomonidan q lla -quvvatlanishga extiyojmand ekanligi hisoblanadi. 
Mamlakatimizda ham mustaqillikning ilk yillaridan boshlab hozirgi kunga qadar 
kichik biznesning rivojlanishini q lla -quvvatlash va tartibga solish 
davlatning muhim funktsiyalaridan biri li kelmoqda.