O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. S. Razikov

Noorganik changga metallar (mis, choʻyan, alyuminiy), 
turli minerallar (ohak, sement va boshqalar) changlari kiradi.
Organik va noorganik zarrachalardan tashkil topgan chang 
aralash deyiladi.
Yonuvchanligi va portlash qobiliyatiga koʻra chang 
yonmaydigan (qumli, asbest), yonuvchan (yogʻoch, paxta) va 
portlovchi (koʻmir, magniy, alyuminiy) ga boʻlinadi. Kimyoviy 
tarkibi boʻyicha chang zaharli va toksik boʻlmagan (tirnash 
xususiyati beruvchi) boʻlishi mumkin.
Chang inson tanasiga zararli ta’sir koʻrsatadi.
Bezovta qiluvchi changlarning (mineral, poʻlat, choʻyan, 
yogʻoch) zararli ta’siri zarrachalarning dispersiyasi, massasi, 
eruvchanligi, qattiqligi, shakliga bogʻliq. Mayda dispersiyali 
chang tanaga katta xavf tugʻdiradi. 0,2-0,5 mkm oʻlchamdagi 
zarrachalar yuqori nafas yoʻllarida ushlanib qoladi. Hajmi 0,1 
mkm dan kam boʻlgan zarralar organizm uchun katta xavf 
tugʻdiradi, chunki ular yuqori nafas yoʻllarida ushlab 
qolinmaydi, balki oʻpkaga kirib, ularda joylashadi va 
pnevmokonioz 
deb 
ataladigan 
patologik 
jarayonning 
rivojlanishiga olib keladi.
Pnevmokonioz - oʻpkaning barcha turdagi changlar 
ta’siridan kelib chiqadigan chang kasalligidir. Eng keng tarqal-
gan kvars changlari ta’siridan kelib chiqqan silikozdir.
Ish xonalarida havoning changlanishini oʻrganish usullari 
Ish xonalarida havoning changliligini tekshirishda chang-
ning konsentratsiyasi, uning tarqalishi va tarkibi oʻlchanadi.
Changni oʻrganishning bir necha usullari mavjud: gravi-
metrik, hisoblash, elektrik va fotoelektrik.
Eng keng tarqalgan va ishonchli usul tortish usuli hisobla-
nadi (1 m
3
havodagi chang miqdori aniqlanadi).

---

41 
Changga qarshi kurash usullari 
1. Chang hosil boʻlishini bartaraf etadigan texnologik jara-
yonni tashkil etish (mahalliy chang yutish moslamalarii, charx-
lashda suyuqliklardan, changyutgichlardan foydalanish).
2. Doimiy ravishda changdan tozalash.
3. Changlanyvchi materiallarni qoʻlda yuklash va tushi-
rishda ishchilarni shaxsiy himoya vositalari (kombinezonlar, 
respiretorlar, koʻzoynaklar) bilan ta’minlash.
Xodimlar dastlabki va davriy tibbiy koʻrikdan oʻtishlari 
kerak.