O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus talim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti a. Yu. Xudoyberdiyev turistlar xavfsizligini ta’minlash oliy talimning 810000 – «Xizmat ko’rsatish»

7.4. Turistlar va turfirmalar uchun xavfsizlik qoidalari
O’simliklar ko’p o’sadigan, shu jumladan, zaharli o’simliklar, territoriya
bo’ylab marshrutni ishlab chiqishda sanitariya xavfsizligi nuqtai nazaridan qarash
kerak. Bunda turoperatorlarni aholiga, tashrif buyuruvchilarga qutqaruv, tibbiy,
biologik yordam xizmatlari bilan aloqasi juda muhim. Mutaxassislar u yoki bu
ko’rinishdagi zaharlanishlar, baxtsiz hodisalar, xavfli floralar yashash joylari, gullash
va o’sish davri haqida ma’lumot berishlari, qanday ehtiyot choralari ko’rish
kerakligini aytishlari mumkin. Zaharlanganda nima qilish kerakligini sayohat
chog’ida qaysi so’qmoqlardan yurish lozimligini maslahat berishadi. Turfirmalar
tabiatshunoslik va ekologik turlarni, ayniqsa botanik turlarni ishlab chiqishayotganda
turistlarni mavjud xatardan ogohlantirib, tushunchalar berishlari zarur. Tur – safarni
mutaxassis biolog boshqarib borgani ma’qul. U yig’ilgan o’simliklarga malakali baho
berishi, turistlar hayoti va salomatligiga xavf tug’diruvchi mahalliy flora va faunalar
haqida ma’lumot berishi birinchi tibbiy yordam ko’rsatishi mumkin.
Bundan tashqari, hunarmandchilik ustaxonasi yoki magazinidan xarid qilganda
tovarning sifat sertifikati borligiga e’tibor berish kerak. Bu hujjat uni sanitariya xavfi
yo’qligi, boshqa mamlakatga olib ketish mumkinligini tasdiqlaydi. Shuning uchun
aeroport yoki temiryo’l vokzalida bojxona ko’rigidan o’tayotganda sotib olingan
tovarning sifat sertifikatini tayyorlab turish kerak. Xususan, Chili va Argentinada teri
va jundan tayyorlangan buyumlar, taqinchoqlar, suvenirlarni shaxsiy ehtiyoj
doirasida olib chiqib ketishga ruxsat berilgan. Lekin ular qaysi magazinlardan sotib
olingani haqida kvitansiyalarni ko’rsatish shart.
Ayrim ma’lumotlarga ko’ra, qishloq xo’jaligida ¾ yaqin epidemiyalarning
barchasi viruslar, zamburug’lar, bakteriyalar, o’simliklar va hayvonlar transport
vositalarida, tovarlarda, oziq-ovqat mahsulotlarida, turistlarning kiyimlari va
bagajlarida o’tib kelar ekan. “Turizmning” bunday bilvosita shaklidan ko’riladigan
130

---

---

zarar eng kamtorona hisoblar bo’yicha yiliga kamida 10 mlrd dollarga yetarkan.

Lekin u yoki bu mamlakatlarda ekologik sistemani vayron bo’lishidan qancha tabiiy
iqtisodiy zarar ko’rilayotganini hali hyech kim hisoblab chiqqani yo’q. Bu muhitni
tiklashga ketadigan vaqt va mablag’ning ham hisobi yo’q.
Ba’zan davlatlar sanitariya epidemiyasining oldini olish maqsadida hayvonlar
kasalligi (mollar qutirishi, oqsil) bosh ko’targan mamlakatlardan turistlarning
kelishini taqiqlab qo’yadilar. Chunki inson kasallanganlarga qo’l tekizmagan
bo’lsada, uning kiyimlari va buyumlarida xavfli mikroorganizmlar bo’lishi mumkin.
Ayrim fikrlarga ko’ra, vizani rad etish yoki mamlakatga kirishga ruxsat berilmagan
10-15 % hollarda sabab davlat organlarining biologik agressiyadan xavfsirashlari
ekan.
Shubhasiz, har bir turmarshrutni rejalashtirishda turist chegarani kesib o’tishda
bilib, bilmasdan biologik tahdid olib o’tishi mumkinligi hollarini hisobga olishni
nazardan qochirmaslik kerak. Shuning uchun turoperator ro’yxat tuzishi kerak:
- tashib o’tilishi ta’qiqlangan oziq-ovqat mahsulotlari, o’simlik va hayvon
materiallari, organizmlar;
- bagajni sanitariya ishlash bo’yicha tadbirlar;
- turist kirishi maqsadga muvofiq emas joyni aniqlash (epidemiya).
Poxod oldidan tur yetakchisi uchun sanitariya tahdidi ehtimolini aniqlab, jadval
tuzishi mumkin (7.1-jadvalga qarang). Keyin qaytishda mamlakatda ehtimoli bo’lgan
biologik xavfning oldini olish choralarini ko’radi. Bu tahdidlar bilan sayohatga
chiqmoqchi bo’lgan har bir kishi tanishishi shart.
7.1-jadval
Turizmda sanitariya tahdidini aniqlash