O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti qodirova Surayyo Adilovna
Yüklə 5,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2015 yil, 30 maydagi 191-sonli buyrug‘iga asosan o‘quv qo‘llanma sifatida nashr etishga ruxsat berildi (gr.№ 191-062). © TAQI-2015 KIRISH 3 Jamoat binolari va jamoat funksiyalari so„nggi chorak asr davomida murakkab evolyutsion jarayonlarni boshdan kechirdilar. Ularning rivojlanish dinamikasi bir qator omillar, shu jumladan iqtisodiy omillar bilan belgilangan. Jamoat bino va inshootlar qurilishi quyidagi yo„nalishlar bo„yicha rivojlangan edi: alohida joylashtirilgan noyob jamoat binolari qurilishi; ko„p qavatli turar-joy binolariga yondosh (ularning ichida) xizmat ko„rsatish bloklarining qurilishi; mavjud binolar rekonstruksiyasi (bunda ob‟yektning tashqi qiyofasi minimal o„zgartirilgan holda amalga oshiriladigan funksiyalar va konstruksiya transformatsiyasi ko„zda tutilar edi). XX va XXI asrlar chegarasida qaror topgan ijtimoiy munosabatlarga muvofiq hajmlar, inshootlar, jamoat binolari qurilishini taqozo qildilar. Asrlar chegarasidagi polivalent ishbilarmonlikka o„tish byuro va ofislarning universal binolarini birinchi o„ringa olib chiqdi. 2000-yillarning boshida yirik savdo markazlar paydo bo„ldi, so„nggi yillarda ijtimoiy ahamiyatga ega ob‟yektlarni loyihalash va qurish tendensiyasi kuzatilmoqda. Shaharlarning uzluksiz va barqaror rivojlanishi, nafaqat tarixiy-madaniy meros ob‟yektlarini, balki tarixiy qaror topgan muhitni saqlab qolinishi yangi iqtisodiy munosabatlar bilan birgalikda yangi tipologik tuzilmalar rivojlanishi uchun turtki bo„lib xizmat qildi. Jamoat bino va inshootlarini me‟moriy loyihalanishining tahliliga ko„ra, tarixiy markazlar rekonstruksiyasi ham juda muhim va alohida hal qilinadigan muammolar sirasiga kiritildi. Ushbu muammoni hal qilish uchun uning tarkibiga quyidagi prinsiplar kiradi: - mavzelarning tarixiy qaror topgan rejaviy tuzilmasini saqlab qolish; - har bir mavzeni yakunlangan ob‟yekt va yaxlit tuzilma birligi sifatida talqin qilish; - mavjud ob‟yektlarni yangi funksiyalar uchun rekonstruksiya qilishda shaharsozlik karkasi asosini tashkil qiluvchi binolarni saqlab qolish; - kompozitsiyani ochiq va yopiq bo„shliqlar mujassamligi asosida tuzish; - binolar qavatliligini cheklash, attik qavatni chuqurlashtirish; - imoratlar qurilishining modullash (o„zgartirish) va yagona masshtabda bajarish; - ichki hajmlarni yagona prinsip – yer osti sath bo„ylab savdo ko„chasi bilan birlashtirilgan atriumlar asosida tashkil qilish; - yer usti transporti faqat savdo muassasalari va umumiy ovqatlanish korxonalariga yer ostida xizmat ko„rsatishda qo„llaniladi; - binolar o„z mohiyatiga ko„ra ko„p funksiyali komplekslar bo„lib, ularning tarkibidagi turar-joy maydonlari taxminan 20% ni tashkil etadi. 4 Ushbu metodga asoslangan holda tashkil etilgan tarixiy markaz hududning kompleks funksional zonalanishi hisobiga muvozanatlashgan universal, o„zini o„zi ta‟minlovchi avtonom tizimga aylanadi. Bu tizim, turli funksional bloklarga ega ob‟yekt kabi, davr taqozosi va talablariga muvofiq turli sharoitlarga oson moslashuvchi muayyan o„zgaruvchan tuzilmadir. Bunday tuzilmaning butun shaharga nisbatan va kelgusidagi kommunikativligi aynan uning universallikka asoslangan holda amalga oshiriladi. Biron bir, hattoki, eng dolzarb hisoblangan funksiyaga ko„proq e‟tibor berilishi shaharga xizmat ko„rsatish tizimiga salbiy ta‟sir o„tkazilishiga olib keladi. Ta‟kidlash zarurki, u yoki bu ijtimoiy funksiyaga bo„lgan ehtiyoj doim ham kuchli bo„lmaydi, lekin, yaxlitlik va to„laqonli faoliyat buzilishiga yo„l qo„ymaslik maqsadida u umumiy tuzilmada mavjud bo„lishi lozim. Ob‟yektlarning qo„shni bino va inshootlar funksiyalari, konstruksiyasi va shaklini inobatga olmasdan turib joylashtirilishi, ushbu tarkibiy qismlarning jamoat markazidagi mutanosibligiga rioya qilmaslik (nuqtali, ya‟ni alohida joylashtirish prinsipi) – tarixiy yadro va umuman shaharning buzilishiga sabab bo„ladi. Ijtimoiy funksiyalarning barchasi – diniy, ta‟lim, tomosha, moliyaviy- kredit, axborot ta‟minoti, maishiy va transport xizmat ko„rsatish, boshqaruv, reabilitastiya, ovqatlanish, savdo-sotiq – ushbu yangilanish jarayonini aks ettiradilar. Aynan shunday o„zaro ta‟sir va o„zaro bog„liqlik shahar faoliyati to„laqonli bo„lishini, ya‟ni merosning o„z mohiyatiga ko„ra tarixiy-madaniy qiymatga ega ekanligini va aholi, ma‟muriyat, investorni qoniqtiradigan funksionallik darajasini ta‟minlab beradi. Jamoat binolarining arxitekturasi turli omillarga bog„liq holda shakllanadi, uning turi esa bino arxitekturasi rivojlanishini belgilab beruvchi dastlabki shart hisoblanadi. Jamoat binosining me‟moriy tipologiyasi iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy- madaniy omillar bilan bir qatorda, aniqrog„i, ular asosida me‟moriy asarning badiiy qiyofasini shakllantiradi. Oxirgi yillarda ob‟yektlarning tipologik qatori ma‟lum darajada o„zgardi: binolarning yangi tiplari paydo bo„ldi; ko„p funksiyalilik odatiy hol sifatida qabul qilindi; inshootlarda universal foydalanish uchun mo„ljallangan hajmlar loyihalash tatbiq etildi. Binolarning qaror topgan me‟moriy tipologiyasining ijtimoiy o„zgarishlarga bo„lgan munosabati doimiy dolzarblik kasb etdi. Tipologiya – turli bino va inshootlar arxitekturasining shakllanish prinsiplari to„g„risidagi fan. U kompleks, bir-biriga bo„ysunuvchi talab va parametrlarni ochib beradi, bino va inshootlar tiplarining tasniflanishi va nomenklaturasini yaratib beradi. Barcha jamoat bino va inshootlarining arxitekturasiga universal omillar: ijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviy, ekologik, shaharsozlik, funksional, kompozitsion, hajmli-rejali, konstruktiv, me‟moriy-badiiy omillar ta‟sir ko„rsatadi. 5 Jamiyat rivojlanishining, xususan, chuqur ijtimoiy ahamiyatga ega arxitekturani rivojlanishining turli davrlarida yuqorida qayd etilgan omillarning o„sha davr uchun xos bo„lgan turlari ustuvor mavqega ega bo„lgan. Bu omillarning yetakchi roli to„g„risidagi bahs-munozaralar ana shu tarkibiy qismlarning o„zaro ta‟siri va oqilona mujassamligi binoning tugallangan tipini shakllantirishini isbotlab berdi. Har xil funksiyalar, konstruksiyalar va shakllarning yagona me‟moriy asarda birlashtirilishi to„g„risidagi fikr Vitruviy qalamiga mansub “Foydalilik. Mustahkamlik. Go„zallik” triadasida keltirilgan. Yüklə 5,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|