Özel gereksiNİMLİ yetiŞKİn bireylerin hayat boyu öĞrenme etkiNLİkleriNİn değerlendiRİlmesi: Özel eğİTİM ÖĞretmen adaylarinin göRÜŞleri Abdulkadir kocaoğLu arş. Gör, Trabzon Üniversitesi, Özel Eğitim, e-posta

K2: “El işi tarzında etkinlikler dahil edilebilir.”
E7: “Doğa faaliyetleri eklenebilir. Bir bahçe alanı kurulup öğrencilerin burada hobi bahçesi gibi tarımsal faaliyetlerle ilgilenmesi sağlanabilir.”
4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER
Bu çalışmada Trabzon Üniversitesi ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü iş birliğinde yürütülen ve yetişkin özel gereksinimli bireylerin sosyal hayata katılımlarını hedefleyen proje etkinliklerinde yer alan özel eğitim bölümü son sınıf öğretmen adaylarının sürece yönelik görüşleri incelenmiştir. Sürece katılan özel gereksinimli bireylerle akran düzeyde olan özel eğitim bölümü öğretmen adaylarının görüşleri yarı yapılandırılmış görüşme soruları ile elde edilmiştir. Görüşmelerden elde edilen bulgular sonucunda toplam beş tema ve bu temalardan al temalar elde edilmiştir. Elde edilen bulgular aşağıda tartışılmıştır.
İlk olarak öğretmen adaylarına, özel gereksinimli bireylere düzenlenen etkinliklerin katkılarının neler olabileceği konusunda görüşleri sorulduğunda (Tablo 2) öğretmen adayları etkinliklerin fiziksel (%60), sosyal (%70) ve iletişim (%70) boyutundaki katkılarından söz etmişlerdir. Öğretmen adaylarının görüşlerine göre özel gereksinimli bireylerin proje etkinlikleri kapsamından özel gereksinimli bireyler en çok sosyal becerilerde ve sonrasında iletişim ve fiziksel becerilerden faydalanmışlardır. Araştırmanın bulguları öğretmen adaylarının proje etkinliklerinin özel gereksinimli öğrencilere sosyal, iletişim kazanımları yanında toplumla kaynaşma ortamı sağladığını (%70) dikkate aldıklarını göstermiştir (Tablo 5). Yapılan çalışmalar yetişkin özel gereksinimli bireylerin geçiş sonrasında sosyal yaşama dahil olma konusunda sınırlılıklar yaşadığını ve toplumsal yaşama çok az katıldıklarını bildirmiştir (Kvalsund ve Bele, 2010). Alanyazın doğrultusunda özel gereksinimli bireyler ile sürece aktif katılım sağlayan öğretmen adaylarından elde edilen bu bulgu anlamlı olarak değerlendirilmiştir
Araştırma kapsamında proje etkinliklerine katılan öğretmen adaylarının süreçten ne gibi kazanımlar elde ettikleri sorusuna yönelik verdikleri yanıtlar incelendiğinde; sürecin mesleki ve sosyal beceriler açısından kendilerine yarar sağladığını belirttikleri görülmüştür. Mesleki becerilerden elde edilen alt temalar incelendiğinde projenin kendilerine mesleki deneyim elde etme (%60), çeşitli yetersizlik gruplarını tanıyabilme (%40) ve bu gruplarla çalışırken farklı etkinlikleri öğrenme (%30) konularında yarar sağladıkları görülmüştür. Sosyal beceriler boyutunda elde edilen alt temalar incelendiğinde ise verimli zaman geçirme (%40) ve akran düzeylerinde olan özel gereksinimli bireylerle çalışma (30) ile ilgili yarar sağladıklarını ifade ettikleri görülmüştür. Elde edilen bu bulgular öğretmen adaylarının uygulamalı ortamlara katılımının önemine işaret etmektedir. Bunun yanında öğretmen adaylarına proje etkinlikleri hakkında görüşleri sorulduğunda adaylar uygulamalı eğitim ortamının (%70) projenin en güçlü yanı olduğunu belirtmişlerdir. Alanyazında lisans eğitimi döneminde öğretmen adaylarına yönelik yapılan çalışmalar bu adayların teorik bilginin yanı sıra mesleki deneyim yaşayabilecek ortamlara gereksinim duyduklarını bildirmiştir (Ergül, Baydık ve Demir, 2013). Proje kapsamında yapılan etkinlikler ile birlikte öğretmen adaylarının gereksinim duydukları deneyim ortamlarına erişebilmelerinin desteklediği düşündürmüştür.
Araştırmada yer alan öğretmen adaylarının proje etkinlikleri kapsamında karşılaştıkları zorluklara bakıldığında (Tablo 4) özel gereksinimli öğrencilerle iletişim kurmada güçlük ve ortam düzenlemesi ile ilgili güçlükler bildirilmiştir. İletişim ile ilgili güçlük belirtenler; özel gereksinimli öğrencilerin istedikleri şeyleri kendilerine vurarak gösterdiklerini (%60), etkinlikten kaçtıklarını (%40), isteklerini uygun olmayan dokunma ile ifade ettiklerini (%20) ve karşılıklı konuşmada güçlük çektiklerini (%20) bildirmişlerdir. Öğretmen adayları ortam düzenlemesi alt teması ile ilgili olarak etkinliklere katılan özel gereksinimli öğrenici sayılarının ve projede görevli olan öğretmen adayı sayısının fazla olduğunu (%70) ifade etmişlerdir. Dahası etkinlikler ve ortamın sürekli değiştirilmesinin (%50) bir güçlük olduğunu süreçte görev yapan personelin niteliği, etkinlik süresinin yetersizliği ve fiziksel ortama dair sınırlılıkların olduğunu (Tablo, 5) ifade etmişler. Özel gereksinimli bireylerin eğitim programları hazırlanırken ve eğitim ortamları oluşturulurken alanda çalışan uzmanlarla birlikte bireysel farklılıkları dikkate alarak planlı ve sistematik şekilde süreç devam ettirilir. Tüm bu süreçlerin sonucunda öğrencilerin elde ettiği çıktıları ve gereksinimlerini belirleyebilmek amacıyla değerlendirme yapılır. Projeye katılan öğretmen adaylarından elde edilen bu bulguların sürecin yürütülmesi konusunda uyarlamalar gerektirebileceği ve benzer katılımcı görüşlerinin incelenmesinden sonra daha kolay yorumlanabileceği düşünülmektedir. Bu bulguları destekleyecek şekilde öğretmen adaylarının proje etkinlikleri hakkındaki ileriye dönük önerileri incelenmiştir ve öğretmen adaylarının önerilerinin projenin farklı üniversitelerde uygulanması (%60), lisans programlarına bu tür uygulamaların yerleştirilmesi (%50), katılımcı özel gereksinimli öğrencilerin performans düzeylerinin bilinmesi (%40) ve buna göre uygun etkinliğe yönlendirilmesi (%40), öğrenci hangi etkinliğe katılıyorsa o etkinlikle süreci bitirmesi (%30) ve sürece farklı etkinlikler eklenmesi yönünde olduğu görülmüştür.
Bu çalışmada üniversite ve Milli Eğitim Müdürlüğü iş birliğinde yürütülen yaşam boyu öğrenme etkinlikleri kapsamında yetişkin özel gereksinimli bireylerin sosyal hayata katılımlarını hedefleyen proje etkinliklerine katılan özel eğitim bölümü öğretmen adaylarından elde edilen görüşler değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları gözden geçirildiğinde özel gereksinimli bireylerin bu tür etkinliklere katılımı hem kendilerine hem katılımcı diğer bireylere yarar sağladığını göstermiştir. Uygulamaya dönük bu tür etkinliklerin özel gereksinimli bireylerin özellikle sosyal ve iletişim becerilerini artırdığı, katılımcı öğretmen adaylarının ise mesleki bilgi becerilerini arttırdığı ve uygulama fırsatları sağladığı görülmüştür. Yaşam boyu öğrenme etkinlikleri bireylerin ve toplumun gelişmesine katkı sağlamaktadır (Wallace, 2018). Bu tür etkinliklerle yetişkin özel gereksinimli bireylerin sosyal hayata katılımları ile ilgili sınırlılıkları (Gillian ve Coughlan, 2010) desteklenebilmektedir. Özel gereksinimli bireylerin akranları ile bir arada olarak katıldığı bu tür etkinliklerin planlanarak ve programlanarak, katılımcı bireylerin bireysel özelikleri göz önünde bulundurularak sürdürülmesinin geçiş süreçlerini kolaylaştırabileceği düşünülmektedir. Özellikle geçiş sürecine hizmet eden ve akran etkileşimi ile devam eden bu tür etkinliklerin uygulama sürekliliğiyle birlikte devam ettirilmesi önerilmektedir. Bunların yanında lisans döneminde olan öğretmen adaylarının uygulamalı etkinliklerde görev almaları sonraki dönem mesleki yaşantılarını etkileyecek ve mesleki bilgi ve becerilerini arttıracaktır. Bu nedenle lisans döneminde olan öğrenciler bu tür uygulamalı etkinliklerle desteklenmesi yararlı olacaktır.