Türk tekke şİİRİ Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Kapak Ebrusu
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sanat ve Estetik Anlayış
Tasavvuf, aynı zamanda çok büyük bir coğrafyanın klasik dönem şiir anlayışlarını şekillendiren en önemli estetik fenomenlerden biridir. Yayıldığı coğrafyalarda halkın her kesiminden taraftarlar ve ilgililer bulan bu mistik cereyan bir yandan renkli ve cazibeli dünyası ile entelektüel çevrelerde yankı bulurken, diğer yanda da kendi müessese ve eğitim kurumlarında daha çok didaktik hüviyeti ön planda olan bir edebî tarzın oluşmasına vesile olmuştur. Genellikle tekke ve çevresinde oluşan bu tasavvufî karakterli Türk şiiri şairlerinin aynı asırlarda ve aynı coğrafyada yaşayan diğer sanatkârlardan ayrılan en önemli özellikleri, kendi bediî 26 ihtiyaçlarını gidermekten ziyade tasavvufu anlatmak ve öğretmek amacıyla şiir yazmalarıdır. Özellikle divan şairlerinde olan estetik endişe ve sanat gösterisi kaygısı tekke şairleri için söz konusu değildir. Tasavvufî Türk şiiri; nazım şekli, nazım birimi ve vezin açısından hem saz şiiri hem de divan şiiri ile ortaklıklar taşır. Daha doğru bir ifade ile mutasavvıf şairler teknik bakımdan belli kurallara uygunluktan ziyade samimiyetin peşindedirler. Kullandıkları sade dil ile halkın büyük kesimini oluşturan orta ve düşük tahsilli insanları hedef okuyucu kitlesi olarak belirlemişlerdir. Okuyanın dikkatini ve gönlünü cezbetmek için kimi zaman hece, kimi zaman aruz ve kimi zamansa aruza yakın hece vezni kullanırlar. Cezbe halinde söylenilmiş ruhanî bir hava taşıyan bu şiirlerde hece eksiklikleri, vezin aksaklıkları, kelime tekrarları vb. teknik kusurlara rastlanılmasına rağmen, nasıl söylendiği değil ne söylendiği ve niçin söylendiği önemsendiğinden halk arasında kabul görür. Yazılan manzumeler tabiî bir yekparelik arz eder. Mutasavvıfların şiirle olan yakınlıklarında Kur’an’ın önemli bir etken olduğu söylenmişti. Onların şiir yazmak için ilk büyük örnek telâkki ettikleri Kur’an-ı Kerim’de “Şairlere gelince, onlara da sapıklar uyar” (Şuarâ 26/224) buyrulduğu hatırlanırsa, hem sûfî şairlerin şiir anlayışı hem de onların yazdıklarına nasıl yaklaşılması gerektiği daha açık görülebilir. Mutasavvıflar âdeta, gönülden kabul ettikleri Tanrı inancını bildirmek ve yaymak amacıyla yazdıkları manzumelerin şiir olmadığını, şiirin sanat kaygısıyla ve malayani konularda yazılan mısralara deneceğini düşünürler. Bu nedenle şiiri alabildiğine rahat ve kayıtsız söylerler. Zira amaçlan, şiir yazmaktan çok meramlarını ifade etmektir. Dolayısıyla tasavvufî şiir; kapılarını, teknik ve retorik değerlendirmelerden ziyade tematik ve terminolojik yaklaşımlara açar. Nitekim bu durum tasavvufun, hemen her şeyin içi, özü ve manasıyla ilgilenen harcıâlem anlayışına da son derece uygundur. Yine bu şiirin kendine mahsus bir lirizmi vardır. Divan şiirindeki teslimiyet ve saz şiirindeki mağduriyetin yerini bu şiirde çok hassas dengelerle birbirine bağlanmış olan tevekkül ve arayış 27 almıştır. İlâhî bir sevgi ve sevgilinin anlatıldığı manzumelerde, âşık-maşuk resmiyetinden öte bir samimiyet hissedilir. Hatta kimi türlerde bu samimiyet, diğer geleneklerde görülemeyecek bir tarzda âşığın maşuka naz ve sitem etmesine dönüşür. Anadolu’daki tasavvufî yapılanmanın gösterdiği gelişim özellikleri tasavvufî şiir geleneğine de aynen yansımıştır. Şöhretli bir pirin etrafında toplanan talebeler, son derece öznel ve öğretici merkezli bir formasyon olan tasavvuf eğitimlerinden sonra, pirlerinin geleneğini devam ettirirler. Bu anlayış şiir için de geçerlidir. Zira şiir, tekkelerde sıradan bir edebî faaliyet değil, aynı zamanda bir eğitim aracıdır. Şeyhler, eğitim sırasında daha önceki mutasavvıfların şiirlerinden açıklama (şerh), benzerini yazma (tanzir), belli bir makam dâhilinde okuma (gülbank, ayin) vb. usullerle fiilen yararlandıkları gibi, aldıkları eğitimin bir gereği olarak kendileri de şiir söylerler. Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Velî, Eşrefoğlu Rumî ve Niyazî-i Mısrî gibi şöhret ve tesirleri tarikat taassubunu aşmış olan mutasavvıfların şiirleri hemen bütün tekke mensuplarınca bilinir ve okunur. (Ömür Ceylan, Böyle Buyurdu Sûfî, s. 42-45 İstanbul, 2005) |