Türk tekke şİİRİ Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Kapak Ebrusu
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
| TEKKE VE EDEBİYAT DÜNYASI
Prof. Dr.Mustafa KARA Dinin iç âlemimiz, dolayısıyla sanat dünyamızla olan ilişkilerine daha önce temas etmiştik. Bununla din ve müesseselerinin gönül medeniyetine olan tesirlerine de temas etmek gerekir. Sanata güzelliğe ve âhenge, dinindeki mistik yön sebebiyle alışık olan mümin için güzel sanatlar iyi bir tatbikat sahasıydı. Tekkelerin diğer kuruluşlarla olan münasebetlerinin aksine edebiyatla olan ilişkilerine Cumhuriyet nesli bile yabancı değildir. Çünkü, gerek divan, gerek halk ve gerekse son asır Türk edebiyatına büyük izler bırakan Tasavvuf edebiyatı okullarımızda az da olsa okutulmaktadır. Bu izleri fazla ve mübalağa olarak kabul edenler divan şairlerini anlamak ve açıklamak istedikleri zaman tasavvuf literatür ve kültürünün tesirini göreceklerdir. Tekkelerin kapalı oluşu, edebiyatının ise okutuluşu şöyle bir mahzur da ortaya çıkarmıştır: “Tasavvuf bir edebiyat ekolüdür”, “Tasavvuf sadece şair yetiştirmiştir”. Bu düşünce Cumhuriyetten sonra zaman zaman kasıtlı olarak ta işlenmiş ve meseleye böyle bir yön vermek istenmiştir. Fakat gerçek ne idi? Mevlâna Celâleddin’in bir çoklarının meftun olduğu sanatkâr tarafı O’nun zahiridir. Ahenk ile kafiyenin güzel söz ile gözyaşının muhteşem terkibi olan sanat, kabuktaki parıltıdan ibarettir. Ancak halk kitlesi şekle düşkün olduğundan Hz. Mevlâna’yı da şair diye övmek âdet olmuştur. Güneşi güzel bir şamdan, yıldızları birer inci tanesi halinde tasavvur etmekten hoşlanan gözlerimiz, her büyüklükte bir sanat arıyor. Sonsuzluğu bile sanat ölçüleri içinde düşünebiliyoruz. Tasavvufta sanat olsa olsa dervişin değneğidir. Biz onun dervişliğini bu değnekle anlıyoruz. Evet tekke edebiyatı ısmarlama edebiyat değildir. Paşa ve padişahlara sunulmak üzere yazılan methiyelerle de ilgisi yoktur. Tekke şairleri, divanlarını kabartmak için de dil dökmemişlerdir. Onlar sadece içine daldıkları bir dünyadan bize gönderdikleri buketlerdir. Aşkla, sevgiyle, ateşle, gurbetle ve davetlerle dolu 29 olan bu terennümler sahihlerinin düşünceleri kadar saf, sade ve milli idi. Halk eğitimini omuzlayan bir müesseseye de ancak onlar gibi konuşup düşünmek yaraşır. “Tekke şiirinin fikir ve edebiyat tarihimizdeki yeri milli dil ve edebiyat bakımından rolü ve değeri büyüktür. Bu grup, saz şiirine nispetle daha çok fikrî ve felsefî divan şiirine nisbetle daha fazla millî ve hayatidir. Her ikisine nispetle de daha tabiidir, spontanedir. Edebi ve insani değer bakımından da onlardan aşağı kalmaz. Tekke şairleri de diğer bütün şairler gibi ruhlarının ürperişlerini hasretlerini ve rüyalarını söylemektedirler. Yer yer fikir hayâl ve duygu ile dolu olarak meydana getirdikleri eserler, Türk milletinin ve dolayısıyla insanlık psikolojisinin enteresan bir cephesini tespit etmiş bulunmaktadır. Bu şahsiyetlerin en belirli tarafı kendilerine mahsus ruhanî ve ilâhî bir edâ taşımalarıdır. O derece ki bunlara, halk tarafından nerdeyse Kur’an gibi kudsiyet izafe olunmuş ve Allah tarafından ilham edilmiş olduklarına inanılmıştır. Diğer grupların estetiğinden ayrıldıkları bir nokta da tasannusuzluktur. Söz oyunları umumiyetle ekarte edilmiştir. Bütün dinî-tasavvufi şiirlerde yekpare bir ruh, divan edebiyatının tabiriyle yekâhenklik vardır. Bazı maniler ve koşmalarda ve bir çok gazellerde görülen vahdetsizlik bunlarda hiç görülmemektedir.”(Vasfi Mahir Kocatürk, Türk tekke Şiiri Antolojisi s. 5) Şiiri “Allah’ı sır ve güzellik yolundan arama”, “sonsuzluğa fısıltı halinde söylenen dua” şeklinde tarif ettikten sonra bu yazı şeklinin en güzellerinin tekkelerde meydana gelebileceğini düşünmek herhalde haksızlık olmaz. İçlerindeki musikiyi bazen düz bazen nağme ile bazan da bir musiki âleti ile terennüm eden dervişler, güzeller güzelini aramaktan başka bir gaye de gütmemişlerdir. Devamlı olarak -ölüme değil-sonsuzluğa yükselen bir sarhoşlukla mest olan tekke ehli her zaman gönüllerindekileri ifade ederek Allah aşkı ile yanan kalplerine âdeta bir serinletici ilâç aramışlardır. Bu arayış ve ayrılık iştiyakı onların susuzluğunu daha da artırmış, kâinatı ve insanları daha değişik ve orjinal bakış açılarıyla değerlendirmelerine yol açmıştır. (Mustafa Kara, Tekkeler ve Zaviyeler, s.244-246, İstanbul, 1976) |