N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| sınma, toqquşma, aldatma).
Türkmən dilində də isim yaratma xüsusiyyətinə malik olan -ma 2 şəkilçisi digər oğuz qrupu türk dillərində olduğu kimi hərəkət, proses adı bildirən sözlər yaradır. Sadə və düzəltmə fel köklərinə artırılan bu şəkilçi həm alınma, həm də milli sözlərdən yeni isimlər yaradır. Terminyaratmada da aktiv olan bu şəkilçi Azərbaycan dilində olduğu kimi, -la 2 , -lan 2 , -laş 2 , -dır 4 , -t, -n şəkilçilərindən sonra gələrək fellərin ifadə etdiyi hərəkəti, o hərəkətin baş verdiyi prosesi adlandıran isimlər əmələ gətirir: dolandyrma ‘idarəetmə’, optimallaşdyrma, iymitlendirme ‘bəsləmə’, aỳyrma ‘dövrəaçma’, qozqanma ‘tərpənmə’, ırqıldama ‘titrəmə’, eyülma ‘pozulma’, şemallatma ‘ventilyasiya’, dikeltme ‘bərpa’, denaqramlaşma ‘müvazinətləşdirmə’, eglenme ‘ləngimə’, deneşdirme ‘müqayisə’, qışarma ‘meyiletmə’ və s.
65
Bununla yanaşı, türkmən dilində də bu şəkilçinin əşya, vasitə, alət adı bildirmə xüsusiyyəti mövcuddur: anlatma ‘ifadə’, süyüşme ‘sürüşdürücü’, denleme ‘tənlik’, tizleme ‘təcil’, qoranma ‘mühafizə’,
Oğuz qrupu türk dillərindən biri olan qaqauz dilində də -ma 2
şəkilçisi həm isim, həm də sifət düzəldici xüsusiyyətə malikdir. Bu qrupa daxil olan digər dillərlə eyni məna çalarları ifadə edən -ma 2 şəkilçisi fel köklərindən hərəkət, proses və əşya adı bildirən yeni sözlər yaradır:
adı, yarma, dokuma, asma, örmə, kapma. «Yeni yaranan sözlər əksərən omonim xarakterlidir ki, bu da -ma, -mə / -me şəkilçinin sifət yaratma xüsusiyyəti ilə bağlıdır» [6. S. 96].
Türk dilində həm də məsdər şəkilçisi funksiyası olan -ış 4
şəkilçisi mücərrəd mənalı isimlər yaratma xüsusiyyətinə malikdir: kapanış, açılış, buluş, veriş, alış, çıkış, anlayış. Bütün fellərə artırılan bilən bu şəkilçinin yaratdığı isimlər heç bir vaxt atributivlik daşımır, yəni sifət və ya təyin ola bilmir. Fellərdən isim yaradan işlək şəkilçilərdən olan -ış 4 türk dilində müxtəlif məna çalarları yaratma xüsusiyyətinə malikdir. Türkoloqlar türk dillərinin əksəriyyətində işlənən bu şəkilçinin işin və ya icra üsulunu ifadə etdiyi qənaətindədirlər. R. Rüstəmov isə bu məna çalarlarını aşağıdakı kimi qruplaşdırmışdır:
1 hal-vəziyyət bildirən isimlər: yarış, bakış, koşuş və s.; 2 tərz bildirən isimlər: okuyuş, söyleyiş və s. [4. S. 24].
Türk dilində eyni zamanda nevi məsdərin şəkilçisi olan -ış 4 şəkilçisi əşya adı deyil, hərəkət adı ifadə edir. Ancaq bəzən qəlibləşərək əşya adı da ifadə edir: atış, gülüş, buluş, bakış və s. Müasir dildə feldən isim yaradan ən işlək şəkilçilərdən biri olan Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|