N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

ci, yönetici, ekici və s. 

-ıcı

4

 şəkilçisinin digər bir xüsusiyyəti isə adət halını almış vəziyyə-

ti  ifadə  edən  atributiv  adlar  yaratmaqdır:  yiyici,  binici,  bölücü,  yırtıcı, 

arabulucu, araştırıcı və s. 

 

Azərbaycan  dilində  isə  «həmin  şəkilçi  vasitəsilə  əsasən  hər  hansı 

bir hərəkəti davam etdirən şəxs, heyvan və ya alət adlarını bildirən atri-

butiv  isimlər  əmələ  gətirilir»  [2.  S.  94],  məs.:  alıcı,  dinləyici,  qaldırıcı, 

bilici, oxucu, ötürücü, gəmirici və s. 

Terminoloji sistemin əsas vasitələrindən olan -ıcı

4

 şəkilçisi türk di-

lində olduğu kimi, Azərbaycan dilində də fellərə əlavə olunaraq ayrı-ayrı 

prosesləri və alətlərin adlarını bildirən terminlər əmələ gətirir.  

 

Türkmən dilində bu şəkilçinin -ıcı

4

,

  

-ıjı

4 

 variantları mövcuddur, məs.: ke-

çiriji, ayıklayıcı, düzüjü, galplaşdırıcı, qoneldiji, bezikdirici, gıcındırıcı və s. Bu 

şəkilçinin ahəng qanununa uyğunlaşdırılmış -ucı, -uji variantı da var. Bu sözlər 

də axırıncı hecadakı dodaqlanan sait şəkilçidəki birinci ı saitinin u ilə əvəzlən-

məsinə səbəb olmuşdur, məs.: gansoruci, ovruji, arabozucı, tutuji, övrüji və s. 

 

İşləkliyi ilə diqqəti cəlb edən -tı

4

 şəkilçisinin müasir türk dilindəki 

funksiyaları aşağıdakılardır: 

 

1    sifət  mənşəli  sözlərdən  yaranan  fellərə  qoşularaq  atributiv 

xarakterli isimlər yaradır: işartı, qızartı, bozartı, alçaltı, boşaltı, göğerti, 

karaltı, çökelti, ürperti, pırıltı, ışıltı, göverti və s.; 

5

* 

---

 

68 

2  fellərə qoşularaq konkret  və mücərrəd anlayış bildirən isimlər ya-

radır: gömültü, bağlantı, dayantı, düzelti, buyrultu, belirti, yükselti, oyalantı, 

ulantı, çilenti, koşaltı, eklenti, çakıltı, çevrinti, elenti, önerti və s.; 

3    təqlidi  sözlərə  və  təqlidi  sözlərdən  əmələ  gələn  fellərə 

artırılaraq  təbiət  və  məişətdə  olan  müxtəlif  səsləri  ifadə  edən  isimlər 

yaradır:  zırıltı,  çıtırtı,  fıkırtı,  şakırtı,  gurultu,  çığırtı,  dırıltı,  hıçkırtı, 

böğürtü, bağırtı, böbürtü, kıpırtı və s.  

 

Burada  daha çox ır + tı, kır + tı, ıl + tı sözyaratma variantları mü-

şahidə olunmaqdadır. Bu şəkilçi vasitəsilə Azərbaycan dilində də əsasən, ha-

disə və cisim bildirən substantiv adlar əmələ gətirilir və türk dilində müşahidə 

olunan məna xüsusiyyətləri eynilə dilimizdə də müşahidə olunmaqdadır.  

 

Azərbaycan  dilində  də  sifət  mənşəli  sözlərdən  yaranan  fellərə  qo-

şularaq  ağartı,  göyərti,  bozartı  kimi  atributiv  xarakterli  isimlər,  bağırtı, 

tıqqıltı, şaqqıltı, uğultu kimi müxtəlif səsləri ifadə edən isimlər yaranır. 

 

Türkmən  dilində isə bu şəkilçi -dı, -di şəklindədir və fellərə qoşularaq 

daha  çox  təqlidi  sözlərlə  bağlı  olan  və  müxtəlif  səsləri  ifadə  edən  isimlər 

yaradır, məs.: takırdı, sorkuldı, xümürdi, şakırdı, inirdi, sakırdı, şabırdı və s.