Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi föVQƏladə hallar naziRLİYİNİn akademiyasi
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
152 VI BÖLMƏ Siyasi münaqişələr və konsensus. Vətəndaş cəmiyyəti 1. Siyasi münaqişələr və konsensus Dünyanın müxtəlif ictimai-siyasi quruluşa malik olan bütün c əmiyyətlərində münaqişələr mövcud olmuşdur.Qeyd edək ki, münaqişə və əməkdaşlıq ictimai inkişaf prosesində həmişə qarşılıqlı əlaqə kəsb etmişdir. Münaqişə latınca konfliktus sözündən əmələ g əlmiş və toqquşma mənasını ifadə edir. Münaqişə məqsədləri uyğun gəlməyən, öz məqsədlərini həyata keçirmək naminə bir- birin ə qarşı mübarizə aparan iki və daha çox tərəfin toqquşmasıdır. Bel ə ki, münaqişə iştirakçıları öz məqsədlərinin uyğun gəlmədiyini birm ənalı deyil, müxtəlif cür dərk edirlər. Qeyd edək ki, siyasi münaqişənin təbiəti barədə siyasi elmdə müxtəlif maraqlı fikirl ərmövcud olmuş və bu gün də müəyyən mübahisələrə s əbəbolsa belə, siyasətin münaqişəli mahiyyətə malikolması barədə ideya elmd ə XIX əsrdə öz ifadəsini tapmışdır. Onun mahiyyətini başa düşmək baxımdan “münaqişə” anlayışının məzmununun mü əyyənləşdirilməsinə iki istiqamətdə münasibət bildirilmişdir. A.Tokvil, Q.Zimmel, K.Bouldinq, L.Kozer v ə digər görkəmli aliml ərə görə, münaqişə siyasətin başlıca mənbəyidir. E.Dyurkheym, M.Veber, C.Dyui v ə başqa alimlərə görə isə siyas ətin mahiyyətini anlamaq üçün münaqişə ikinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Bu tədqiqatçılar münaqişələrin çoxunu siyasi prosesl ərin anomaliyası (qeyri-adiliyi), siyasətin özünü isə “sosial h əmrəyliyin” müdafiəsi kimi qiymətləndirmişlər. E.Dyurkheym və C.Dyui öz elmi əsərlərində bu fikri daha çox əsaslandırmağa çalışmışlar. Cəmiyyətə münaqişələrin və əməkdaşlığın, konsensusun v ə mübarizənin mövcudluğuna hətta hakimiyyət t əsisatlarının özü müxtəlif səviyyədə və dərəcədə təsir göstərir. Münaqişələr siyasi birliklər arasında və ya onların daxilində t əşəkkül tapır və müxtəlif formalarda təzahür edir. Münaqişələrin 153 m ənbəyi ictimai qrupların mənafelərinin müxtəlifliyi ilə şərtlənir. Siyasi birlikl ər daxilində münaqişələr, hər şeydən əvvəl, siyasi elita il ə cəmiyyətin digər hissəsi arasındakı ziddiyyət kimi meydanaçıxa bil ər. Belə vəziyyətlərdə cəmiyyətin geniş əhali kütləsi siyasi elitanı çoxluğun marağının ifadəsi kimi yox, ilk növbədə azlığın m ənafeyinin təmsilçisi baxımdan qiymətləndirir.Yəni siyasi həyat ən müxtəlif şəkildə-açıq və gizli, dinc və zorakı xarakter daşıyan münaqişələrin, ziddiyyətlərin təsiri altında inkişaf edir. Münaqişənin subyektinə aşağdakılar daxildir: fərdlər, kiçik və böyük qruplar, qeyri-r əsmi əsasda yaranan və rəsmi cəhətdən təşkil olunmuş sosial birliklər, iqtisadi və siyasi xarakterli məhdud ictimai t əşkilatlar, siyasiləşdirilmiş sosial hərəkatlar və s. Münaqişə insanların fəaliyyətində müxtəlif obyektiv və subyektiv meyill ərin toqquşması, nəzəriyyələrin, ideyaların, mək- t əblərin mübarizəsi, fəaliyyətin müəyyən sferalarında hökmranlıq uğrunda qarşıdurma nəticəsində əmələ gəlir. Münaqişələr aqonist(barışan) və antaqonist (barışmaz) hiss ələrə bölünür. Aqonist münaqişələrin həllində yol verilən səhv- l ər nəticə etbarilə həmin münaqişələrin xroniki formaya keçməsinə imkan yaradır və hətta antaqonist münaqişəyə çevrilməsinə səbəb olur. Eyni zamanda münaqişə vəziyyətində olan tərəflərin qarşılıqlı sur ətdə güzəştə getməsi ilk növbədə antaqonist münaqişələrin k əskinliyini aradan qaldırır, sonra isə güzəşt taktikasının daha da inkişaf etdirilməsi həmin münaqişənin aqonist xarakter kəsb etm əsinə gətirib çıxarir. İdeoloji, siyasi, əxlaqi təzyiq cəhdi kimi münaqişənin təqlid olunması halları da yarana bilir. F ərdlərin, kiçik qrupların qarşıdurmasında onların mənafeləri, h ərəkətləri toqquşur. Böyük qrupların qarşıdurmasında münaqişə ictimai əhval-ruhiyyənin və ictimai rəyin toqquşması ilə müşahidə olunur ki, bu da f ərdlərin və kiçik qrupların münaqişəli davranışında n əzərə çarpır. Qeyd edək ki, münaqişə üfüqi və şaquliistiqamətdə baş verə bilər. Üfüqi istiqamət sosial və siyasi sturukturun daxilində yaranan münaqişəni, şaquli istiqamət isə rəhbər sturukturlarla 154 tabelikd ə olanlar, nəzarətedici orqanlarla onların tabeliyində olan f ərdlər, qruplarla təşkilatlar və liderlə idarə edilənlər arasındakı münaqişəni əks etdirir. Eyni zamanda münaqişə cəmiyyətin sosial v ə siyasi sturukturunda səviyyəsi, miqyası və kəskinliyi ilə f ərqlənir. Siyasi ədəbiyyatda daha əhəmiyyətli münaqişə o hesab olunur ki, eyni vaxtda sosial v ə siyasi sturukturun bütün s əviyyələrini əhatə edir və münaqişə iştirakçılarının hamısına toxunur. Daxili münaqişələr cəmiyyətdə sabitliyin pozulma- sına g ətirib çıxarırsa, beynəlxalq münaqişələr müharibələrlə nəticələnə bil ər, bu isə böyük dağıntılara, maddivə mənəvi sərvətlərin məhvinə s əbəb olur. Qeyd edək ki, münaqişəli tərəflər arasındakı ziddiyyətlər k əskinləşdikdə onlar zorakılıq vasitələrinə də əl ata bilərlər. Eləcə d əmünaqişə fərdlərin və qrupların davranışının əsasını təşkil edir, hakimiyy ət sturukturlarının dəyişməsini və siyasi proseslərin inkişafını şərtləndirir. O, həmdə siyasi subyektlərin qarşılıqlı f əaliyyətini reallaşdıran, bütün siyasi proseslərin səmərəliliyinə əlverişli təsir göstərən sosial hadisədir. Əgər cəmiyyətin bütün üzvl əri arasındakı daimi konsensus bərqərar olsaydı, onda ictimai inkişaf dayanardı. Bunu münaqişələr tarixivə müasir münaqişələrin mahiyy əti bir daha təsdiqləyir. Münaqişələrin digər aspektləri ilə müqayis ədə siyasi münaqişə daha geniş, əhatəli və çoxcəhətli anlayışdır. Siyasi münaqişə müxtəlif qüvvələrin irimiqyaslı toqquşmalarını, məsələn, inqilabları və əksinqilablarımüxtəlif dövl ətlər arasındakı qarşıdurmanı, müharibələri, partizan hərəkatını, bir sözl ə, münaqişəli tərəflərin bütün münasibətlər sferasını ehtiva edir. Siyasi münaqişənin ictimai inkişaf, sosial idarəetmə və ictimai münasib ətlərin ahəngdarlığı baxımdan əhəmiy- yətinin öyrənilməsi v əzifəsi siyasi biliyin yeni müstəqil sahəsi kimi “konfliktologiyanın” yaranmasına səbəb olmuşdur. Konfliktologiya bir sıra elmlərin, ilk növbədə isə sosiologiya, politologiya v ə siyasi psixologiyanın qovuşuğunda yaranmışdır. Müasir konfliktologiyanın ən mühüm problemi münaqişələrin z əruriliyini proqnozlaşdırmaq və onların neqativ nəticələrini 155 azaltmaq yollarını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Bu elm sahəsinə dair t ədqiqatlar sırasında R. Darendorjun və L. Kozerin elmi işləri xüsusil ə diqqəti cəlb edir. Qeyd edək ki, münaqişələr dinamikliyə malikdirl ər. Onlar münaqişəli şəraitdən yaranır. Tədqiqatçılar siyasi münaqişələrin mənbəyini əsasən iki başlıca amillə- qeyri-sosial və sosial amill ə əlaqələndirirlər. Siyasi münaqişələrin başlıca səbəbləri sırasında müəyyən sosial dəyərlərin çatışmazlığı da özünəməxsus rol oynayır. Lakin həmin səbəblərdən ən önəmlisi hakimiyyət, maddi ehtiyyatlar v ə ictimai nüfuzdur. C əmiyyətdəki müxtəlif sosial qrupların və fərdlərin can atdıqları müəyyən dəyərlərin çatışmaması siyasi münaqişələrin m ənbələrindən biridir. Son illər bəzi nəzəriyyəçilər belə bir qənaətə g əlirlər ki, siyasi münaqişələrin təbiəti insanların təlabatından doğur. Siyasi elmə zəruri təlabat kimi daxil olan bukonsepsiyaya gör ə, münaqişələr məhz adamların təlabatının kifayət qədər təmin edilm əməsi nəticəsində yaranır.Siyasi münaqişələrin digər m ənbələrindən biri isə vətəndaşların müəyyən sosial, etnik, dini və sair birlikl ərə mənsub olduğunu dərk etmələri ilə əlaqədardır. Onun t əsnifatında beynəlxalq xarakterli və siyasətdaxili münaqişələrə xüsusi əhəmiyyət verilir. Beynəlxalq münaqişələr dövlətlər arasında meydana çıxan ziddiyyətlərin kəskinləşməsindən doğur. Qeyd edək ki, Az ərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Dağlıq Qarabağla əlaqədar Erm ənistanın ölkəmizə ərazi iddiaları Azərbaycanla Ermənistan arasında ziddiyyətlərin dərinləşməsinə, sosial böhran vəziyyətini yaranmasına gətirib çıxardı və nəticədə respublikamız Ermənistanın silahlı təcavüzünə məruz qaldı. Siyasətdaxili münaqişələrə xas olan ziddiyy ətlər isə hakimiyyətin müxtəlif subyektləri arasındakı qarşılıqlı fəaliyyəti açıqlayır və siyasi proseslərin xarakterini əks etdirir. Hakim elita il ə müxalifətdə olan elita və mərkəzi hakimiyy ətlə yerli hakimiyyət arasında qarşılıqlı fəaliyyət, qruplar v ə fərdlər arasındakı mübahisələr məhz siyasətdaxili münaqişələr vasit əsilə üzə çıxır. Bəşəriyyətin ən yeni siyasi tarixi təsdiqləyir ki, siyasi kompromis yolu il ə qarşılıqlı nəzarət sisteminin yaradılması 156 vasit ələri ilə nəinki daxili, həmçinin irimiqyaslı beynəlxalq siyasi münaqişələri həll etmək mümkündür, yəni siyasi münaqişələri konsensusa nail olmaq yolu il ə həll etmək olar. Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|