minutda 320 ming l, sutkasiga 4,5 mlrd. l gacha sovuq suv talab qiladi. Bu suvlar
ustanovkalarning nosozligi natijasida radioaktivlashib qolishi, so’ngra daryolarga
oqizilishi mumkin. Shuningdek, atom elektr stansiyalarida avariyalar bo’lishi
mukin. Chunonchi, 1966-yilda butun dunyodagi atom elektr stansiyalarida 42 ta
avariya bo’ldi, shundan 37 tasi AQSH da ro’y berdi. AQSH da butun energiyaning
4
1
qismini, 2000-yilga kelib 60 foizini atom elektr stansiyalari ishlab chiqaradigan
bo’ldi.
Atmosfera va okeanning radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi Yerdagi hayot
uchun nihoyatda xavflidir. Chunki havo va suvda radioaktiv moddalar uzoq
saqlanadi va oqimlar orqali katta maydonlarda, balandlik va chuqurliklarda
tarqaladi. Chunonchi, 1964-yilda AQSH tomonidan Tinch okeanida vodorod
bombasi sinalganda 25 ming 600 km
2
territoriyaga xavfli radioaktiv nurlanish
tarqaldi, oradan ma’lum vaqt o’tishi bilan radioaktiv moddalar 2,5 mln km
2
territoriyaga tarqaldi.
Radioaktiv moddalar tirik organizmlarni zaharlaydi. Tirik organizmlarda
radioaktiv moddalar konsentratsiyasi ko’payib organism uchun xavfli bo’lib qoladi.
Ayrim plankton organizmlarda radioaktivlik suvdagi radioaktivlikka nisbatan 1000
marta, ba’zi baliqlarda esa hatto 50000 marta ko’pdir.
Hayvonlarda zaharlanish uzoq vaqt saqlanadi. Shuningdek, radioaktivlangan
baliqlar uzoq masofalarga suzib borishi natijasida zaharlangan territoriyalar
kengayia boradi.
Shunday qilib, yadro qurollarining portlatilishi natijasida tabiiy muhitning
radioaktiv moddlar bilan ifloslanishi biosfera uchun xavfli bo’ladi. 1945-yil 6-
avgustda Yaponiyaning Xirosima shahriga AQSH havo harbiy flotining samolyoti
atom bombasi tashladi, buning oqibatida 365000 kishi halok bo’ldi, nom-nishonsiz
yo’qoldi va zararlandi. 1945-yil 9-avgustda Nagasakiga Amerika aviatsiyasi yana
atom bombasi tashlagan edi, bu portlashdan 75 ming kishi o’lgan va jarohatlangan.
Shaharning
3
1
qismi vayron bo’lgan.
Radioaktiv mahsulotlar havo va suv oqimi, organizmlarining harakati
(ayniqsa, baliq va qushlar) orqali tarqaladi. Tirik organizmlar muhitdan
radioizotoplarni qabul qilib, so’ng o’z organlarida (to’qima, hujayralarida)
to’playdi.
Kishi organizmining ichki a’zolariga radioaktiv moddalar og’iz va nafas
yo’llari hamda teri orqali o’tadi. Radioaktiv moddalar, shuningdek, tuproq, suv,
o’simliklar hamda ovqatlanish zanjiri orqli o’tadi.
Inson organizmi radioaktiv nur bilan kasallansa, vaqt o’tishi bilan u
organizmda neytrallashmasdan to’plana boradi. Keyingi qabul qilingan radiatsiya
organizmning kasallanishini orttira boradi, natijada rak, leykomiya (qon buzilishi)
kasalliklari
kelib
chiqadi,
genetik
apparatlar
buziladi,
homiladorlikning
taraqqiyotiga putur yetadi va embrionning yoki yangi tug’ilgan chaqaloqning halok
bo’lishiga olib keladi. Radioaktiv nurlanish kasalligi bir necha avlodga o’tishi
mumkin.
Inson sog’lig’i va hayvonlar organizmi uchun eng xavfli radioaktiv element
stronsiy-90 (Sr
90
) dir. Bu element suyak to’qimalarida, tishda va boshqa organda
to’planadi. Yosh organizm bu elementni katta yoshdagilarga nisbatan 10-15 marta
ko’p qabul qiladi. Shunday qilib bu izotopning zararli oqibati asosan yosh avlodda
kuzatiladi.
Radioaktiv ifloslanish boshqa ifloslanishlardan ancha farq qiladi. Shu bilan
birga biosferaning hamma joylarida radioaktivlikning tabiiy manbalari mavjud. Eng
xatarlisi biosferaning antropogen radioaktiv, ya’ni inson faoliyati natijasida
ifloslanishidir. Hozirgi kunda radioaktiv elementlardan turli sohalarda keng
foydalanilmoqda, ularni saqlash va tashish vaqtidagi e’tiborsizliklar tufayli jiddiy
radioaktiv ifloslanishlar yuzaga keladi. Radioaktiv chiqindilarni saqlash va bu
chiqindilarning geografik muhitga bo’lgan ta’sirini yo’qotish muammosi hozirgi
kunda ham olimlar, konstruktorlar va davlat arboblari oldida turgan eng muhim
muammodir.
Geografik muhitni radioaktiv ifloslanishdan saqlashda Sobiq ittifoq va
boshqa tinchliksevar kuchlarning tayziqi ostida 1963-yil Moskvada tuzilgan bitim,
ya’ni “Yadro qurollarini atmosferada, kosmosda va suv ostida sinashni ta’qiqlash
haqida” gi bitim katta xalqaro ahamiyatga ega bo’ldi. Sobiq Ittifoq radioaktiv
chiqindilardan dengiz va quruqliklarni ifloslantirishdan saqlash bo’yicha ko’pgina
ishonchli tadbir-choralar ko’rdi va ko’rib kelmoqda. Bu jihatdan yer yuzidagi biron-
bir davlat bizning mamlakatimizga teng kela olmaydi.
Dostları ilə paylaş: