140
yayında Türkiyənin baş naziri B.Ecevit SSRİ-ə
rəsmi səfərə
gəldi. 1984-cü ilin sonunda SSRİ hökumətinin sədri N.Tixo-
novun Türkiyəyə səfəri zamanı 1986-1989-cu illərdə iqtisadi
və elmi-texniki əməkdaşlıq proqramı imzalandı.
1960-cı ildə Kipr istiqlaliyyət aldıqdan sonra yunanlar
türkləri sıxıdırmağa başladılar. Kiprli türklər özlərini müdafiə
etmək üçün təxminən 12 min nəfərlik
hərbi birləşmə təşkil
etməyə məcbur oldular. Buna cavab olaraq Kipr hökuməti
hərbi mükəlləfiyyət tətbiq etdi. Yunanıstanın təzyiqi ilə yeni
orduya millətçi Qrivas komandan təyin edildi. Əslində bu ordu
Yunanıstan ordusunun bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərirdi.
Gizli olaraq adaya yunan ordusunun bir diviziyası da gətiril-
mişdi. Qrivas 1967-ci ildə “enozis”i
zorla həyata keçirmək
üçün türklərə qarşı hücum əmri verdi. Lakin say üstünlüyünə
baxmayaraq yunanlar türklərin müqavimətini qıra bilmədilər,
münaqişə uzandı. Yunanıstan ilə Türkiyə arasında müharibə
təhlükəsi yarandı. Beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqi altında
1968-ci ildə Yunanıstan gizli olaraq Kiprə göndərdiyi diviziya-
sını geri çağırmağa
məcbur oldu, general Qrivas vəzifəsindən
azad olundu və Kiprdən çıxarıldı.
70-ci illərin əvvəllərində Kiprdə birləşmə tərəfdarları
yenidən fəallaşdılar. 1971-ci ildə gizli olaraq Kiprə qayıdan
Qrivas terrorçu təşkilatı yaratdı. Məqsədi Kiprə Yunanıstanın
müdaxiləsi üçün şərait yaratmaqdan ötrü adada vəziyyəti gər-
ginləşdirmək idi. Qrivas tərəfdarları Milli qvardiyada üstünlük
təşkil edirdilər. Milli qvardiya 1974-cü ilin iyulunda adanın
cənubunda türklərə qarşı qırğınlar törətdi. Türkiyənin diplo-
matik səyləri heç bir nəticə vermədi. Türkiyə Kipri xarici mü-
daxilədən müdafiə etmək üçün 1974-cü il iyulun 20-də öz qo-
ş
unlarını adaya çıxardı. 1974-cü ilin oktyabrında Kipr problemi
BMT Təhlükəsizlik Şurasında müzakirə olundu.
Qəbul olun-
muş qətnamədə Kiprin ərazi bütövlüyünə, müstəqilliyinə və
bloklara qoşulmamaq siyasətinə hörmət, bütün xarici qoşunla-
rın çıxarılması, mübahisəli məsələlərinin yunan və türk icma-
141
ları arasında danışıqlıqlar yolu ilə həll edilməsi nəzərdə tutu-
lurdu. 1975-ci ilin yanvarında BMT
baş katibinin vasitəçiliyi
ilə icmalararası danışıqlar başlandı. 1975-ci ilin fevralında türk
icmasının rəhbərləri Kiprin türk qoşunları tərəfindən tutulmuş
hissəsində Kipr türk dövləti yarandığını elan etdilər. 1976-cı
ildə R.Denktaş həmin dövlətin prezidenti seçildi. 1983-cü il
noyabırın 14-də bu dövlət Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti
adlandırıldı. BMT Təhlükəsizlik Şurası türk icmasının qərarını
hüquqi qüvvəsi olmayan qərar adlandırdı.
70-ci illərdə beynəlxalq enerji böhranı nəticəsində neft və
neft məhsullarının çox sürətlə artması
Türkiyə iqtisadiyya-
tından da yan keçmədi. Türkiyədə iqtisadi çətinliklər qarşısında
qaldı. Həm də aydın oldu ki, ölkədə yaradılmış iqtisadi istehsal
infrastrukturunun daxili imkanlara əsaslanmaq zəminində fəa-
liyyəti mümkün deyildir. Ona görə ki, Türkiyə enerji ehti-
yatlarının çox böyük hissəsini neft idxalı hesabına ödəyirdi və
özünün daxili enerji mənbələri kifayət qədər az idi. Birdən-birə
neft və neft məhsullarının qiymətinin artması ölkə iqtisadiy-
yatını böhran həddinə gətirib çıxartdı. Yaranmış
şəraitdə
Türkiyə öz iqtisadi inkişaf kursuna korrektələr etməyə başladı
və bununla da sonrakı illərdə ölkənin inkişaf strategiyasının
ilkin təməlləri qoyuldu.
12 sentyabr 1980-ci ildə Türkiyədə hərbi çevriliş oldu.
Kenan Evrenin başçılıq etdiyi Milli Təhlukəsizlik Şurasının
hakimiyyəti öz üzərinə götürməsi Türkiyənin tarixində yeni bir
mərhələnin başlanğıcı oldu. Hərbi çevriliş nəticəsində siyasi
Dostları ilə paylaş: